İşçilik Alacakları Zamanaşımı Süreleri
Hak Kaybına Uğramamak İçin Bilmeniz Gerekenler
İşçi ve işveren arasındaki iş ilişkisi, karşılıklı hak ve borçlar doğuran bir ilişkidir. İşçinin en temel hakkı, emeğinin karşılığı olan ücreti ve kanundan doğan diğer işçilik alacaklarını almaktır. Ancak, bu alacakların talep edilebilmesi için kanunda öngörülen zamanaşımı sürelerine dikkat edilmesi gerekir. Zamanaşımı süresinin dolması, alacağın dava yoluyla talep edilmesini engeller. Bu nedenle, işçilerin, alacak haklarını zamanında ve doğru bir şekilde kullanabilmeleri için, işçilik alacakları zamanaşımı süreleri hakkında bilgi sahibi olmaları büyük önem taşır.
Bu makalede, işçilik alacakları zamanaşımı sürelerini, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, ücret alacakları, yıllık izin ücreti gibi farklı alacak kalemleri özelinde detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Ayrıca, zamanaşımının başlangıç anı, zamanaşımını kesen ve durduran haller, arabuluculuk sürecinin zamanaşımına etkisi ve zamanaşımı süresi dolmuş alacaklar için ne yapılabileceği gibi önemli konulara da değineceğiz.
İşçilik Alacakları Nelerdir?
İşçilik alacakları, işçinin iş sözleşmesine dayanarak, işverenden talep edebileceği, ücret ve tazminat gibi parasal hakları ifade eder. Başlıca işçilik alacakları şunlardır:
- Ücret (Maaş): İşçinin, emeğinin karşılığı olarak hak kazandığı temel alacak kalemidir.
- Fazla Mesai (Çalışma) Ücreti: Haftalık 45 saati aşan çalışmalar için ödenen ücrettir.
- Hafta Tatili Ücreti: Kanunen haftada bir gün (genellikle Pazar) çalışılmayan günün ücretidir.
- Ulusal Bayram ve Genel Tatil (UBGT) Ücreti: Resmi ve dini bayram günleri ile genel tatil günlerinde yapılan çalışma karşılığı ödenen ücrettir.
- Prim ve İkramiye: İş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde kararlaştırılmışsa ya da işyeri uygulaması haline gelmişse, işçiye ödenen ek ücretlerdir.
- Yol ve Yemek Ücreti: İş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde kararlaştırılmışsa ya da işyeri uygulaması haline gelmişse, işçiye ödenen yol ve yemek yardımlarıdır.
- Yıllık İzin Ücreti: İşçinin, hak kazandığı ancak kullanmadığı yıllık izin sürelerine karşılık ödenen ücrettir.
- Kıdem Tazminatı: En az bir yıl çalışmış işçinin, iş sözleşmesinin kanunda belirtilen nedenlerle sona ermesi halinde hak kazandığı tazminattır.
- İhbar Tazminatı: Belirsiz süreli iş sözleşmesinin, bildirim sürelerine uyulmadan feshedilmesi halinde, feshin yapıldığı tarafa ödenmesi gereken tazminattır.
- Kötü Niyet Tazminatı: İş güvencesi kapsamı dışında kalan işçinin, iş sözleşmesinin işveren tarafından kötü niyetli olarak feshedilmesi halinde ödenen tazminattır.
- Ayrımcılık Tazminatı (Eşit Davranmama Tazminatı): İşverenin, işçiler arasında haklı bir sebep olmaksızın ayrım yapması halinde ödenen tazminattır.
- Sendikal Tazminat: İşçinin sendikal faaliyetleri nedeniyle işten çıkarılması halinde ödenen tazminattır.
- Boşta Geçen Süre Ücreti: İşe iade davası neticesinde işe başlatılmayan işçiye, işe başlatılmadığı tarihe kadar boşta geçen en çok dört aya kadar olan ücret ve diğer haklarının ödenmesidir.
- İşe Başlatmama Tazminatı: İş güvencesi kapsamında olup da işverence geçerli sebep gösterilmeden veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı mahkemece veya özel hakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verilen ve kesinleşen işe iade kararına rağmen işverenin işçiyi işe başlatmaması halinde ödenen tazminattır.
İşçilik Alacaklarında Zamanaşımı Kavramı
Zamanaşımı, bir hakkın, kanunda öngörülen süre içinde kullanılmaması halinde, o hakkın dava edilebilme özelliğini kaybetmesidir. Yani, zamanaşımı süresi dolduktan sonra, alacaklı, alacağını dava yoluyla talep edemez. Ancak belirtmek gerekir ki zamanaşımı alacağın kendisini değil yalnızca dava edilebilme özelliğini ortadan kaldırır.
İşçilik alacaklarında zamanaşımı, işçinin alacağını işverenden talep edebilmesi için öngörülen yasal süreyi ifade eder. Bu süreler, işçilik alacağının türüne göre değişiklik gösterir.
Zamanaşımı, borcu sona erdirmez, sadece borçluya, borcu ifadan kaçınma yetkisi verir. Yani, zamanaşımı süresi dolduktan sonra, borçlu borcunu ödemekten kaçınabilir. Ancak, borçlu, zamanaşımına uğramış bir borcu kendi rızasıyla öderse, bu ödeme geçerli kabul edilir ve geri istenemez.
İşçilik Alacakları Zamanaşımı Süreleri
İşçilik alacakları zamanaşımı süreleri, 4857 sayılı İş Kanunu ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) hükümlerinde düzenlenmiştir. Ayrıca, 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile İş Kanunu’na eklenen ek maddeler (ek madde 3 ve ek madde 8), feshe bağlı alacaklarda zamanaşımı süresini değiştirmiştir.
Zamanaşımı Sürelerinde Yapılan Değişiklik (7036 Sayılı Kanun)
25 Ekim 2017 tarihinde yürürlüğe giren 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile İş Kanunu’na eklenen ek madde 3 ve ek madde 8 ile, ücret alacakları dışındaki, feshe bağlı işçilik alacaklarında (kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kötü niyet tazminatı, ayrımcılık tazminatı) daha önce TBK m. 146 uyarınca uygulanan 10 yıllık genel zamanaşımı süresi, 5 yıla indirilmiştir.
Ek Madde 3 – (Ek: 12/10/2017-7036/15 md.)
(1) İş sözleşmesinden kaynaklanmak kaydıyla hangi kanuna tabi olursa olsun, yıllık izin ücreti ve aşağıda belirtilen tazminatların zamanaşımı süresi beş yıldır.
a) Kıdem tazminatı.
b) İş sözleşmesinin bildirim şartına uyulmaksızın feshinden kaynaklanan tazminat.
c) Kötüniyet tazminatı.
d) İş sözleşmesinin eşit davranma ilkesine uyulmaksızın feshinden kaynaklanan tazminat.
Ek Madde 8 – (Ek: 12/10/2017-7036/16 md.)
(1) Bu Kanunun ek 3 üncü maddesi, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra sona eren iş sözleşmelerinden kaynaklanan yıllık izin ücreti ve tazminatlar hakkında uygulanır.
(2) Birinci fıkrada belirtilen yıllık izin ücreti ve tazminatlar için bu maddenin yürürlüğe girmesinden önce işlemeye başlamış bulunan zamanaşımı süreleri, değişiklikten önceki hükümlere tabi olmaya devam eder. Ancak, zamanaşımı süresinin henüz dolmamış kısmı, ek 3 üncü maddedeki süreden uzun ise, ek 3 üncü maddede öngörülen sürenin geçmesiyle zamanaşımı süresi dolmuş olur.
Önemli Not: Bu değişiklik, 25 Ekim 2017 tarihinden sonra sona eren iş sözleşmeleri için geçerlidir. Bu tarihten önce sona eren iş sözleşmelerinde, eski zamanaşımı süreleri (TBK m. 146 uyarınca 10 yıl) uygulanmaya devam edecektir. Ancak Ek Madde 8/2 uyarınca değişiklikten önceki tarihlerde sona eren iş sözleşmeleri için 10 yıllık zamanaşımı süresinin değişiklik tarihinden sonraya tekabül eden kısmı 5 yıldan uzunsa zamanaşımı süresi doğrudan 5 yıl olarak kabul edilecektir.
Farklı İşçilik Alacakları İçin Zamanaşımı Süreleri
İşçilik alacakları, niteliklerine göre farklı zamanaşımı sürelerine tabidir. Aşağıda, başlıca işçilik alacakları ve zamanaşımı süreleri özetlenmiştir:
1. Kıdem Tazminatı Zamanaşımı
- 7036 Sayılı Kanun Öncesi (25.10.2017 Öncesi): İş sözleşmesi 25.10.2017 tarihinden önce sona ermişse, 10 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır. Ancak, 10 yıllık sürenin 25.10.2017 tarihinden sonrasına sarkan kısmı 5 yıldan fazla ise, 25.10.2017 tarihinden itibaren 5 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.
- 7036 Sayılı Kanun Sonrası (25.10.2017 Sonrası): İş sözleşmesi 25.10.2017 tarihinden sonra sona ermişse, 5 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.
- Zamanaşımı Başlangıcı: İş sözleşmesinin feshedildiği tarihtir.
2. İhbar Tazminatı Zamanaşımı
- 7036 Sayılı Kanun Öncesi (25.10.2017 Öncesi): İş sözleşmesi 25.10.2017 tarihinden önce sona ermişse, 10 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır. Ancak, 10 yıllık sürenin 25.10.2017 tarihinden sonrasına sarkan kısmı 5 yıldan fazla ise, 25.10.2017 tarihinden itibaren 5 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.
- 7036 Sayılı Kanun Sonrası (25.10.2017 Sonrası): İş sözleşmesi 25.10.2017 tarihinden sonra sona ermişse, 5 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.
- Zamanaşımı Başlangıcı: İş sözleşmesinin feshedildiği tarihtir.
3. Ücret ve Ücret Ekleri (Fazla Mesai, Prim, İkramiye, Hafta Tatili, UBGT) Zamanaşımı
- Zamanaşımı Süresi: 5 yıldır. (İş Kanunu 32, TBK 147)
- Zamanaşımı Başlangıcı: Her bir ücret alacağı için muaccel olduğu (ödeme gününün geldiği) tarih itibariyle zamanaşımı süresi işlemeye başlar. Örneğin, aylık ücret için her ayın sonu, fazla mesai ücreti için fazla çalışmanın yapıldığı ayın sonu, prim ve ikramiye için ödeme tarihleridir.
4. Yıllık İzin Ücreti Zamanaşımı
- 7036 Sayılı Kanun Öncesi (25.10.2017 Öncesi): İş sözleşmesi 25.10.2017 tarihinden önce sona ermişse, 5 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.
- 7036 Sayılı Kanun Sonrası (25.10.2017 Sonrası): İş sözleşmesi 25.10.2017 tarihinden sonra sona ermişse, 5 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır. (İş Kanunu Ek Madde 3)
- Zamanaşımı Başlangıcı: İş sözleşmesinin sona erdiği tarihtir.
Önemli Not: Yargıtay, yıllık izin ücreti alacağının zamanaşımı süresinin 10 yıl olduğu yönünde uzun yıllar istikrarlı kararlar vermiştir. Ancak, 7036 sayılı Kanun ile getirilen değişiklik sonrasında, yıllık izin ücreti alacağının zamanaşımı süresi 5 yıl olarak kabul edilmektedir.
5. Kötü Niyet Tazminatı Zamanaşımı
- 7036 Sayılı Kanun Öncesi (25.10.2017 Öncesi): İş sözleşmesi 25.10.2017 tarihinden önce sona ermişse, 10 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır. Ancak, 10 yıllık sürenin 25.10.2017 tarihinden sonrasına sarkan kısmı 5 yıldan fazla ise, 25.10.2017 tarihinden itibaren 5 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.
- 7036 Sayılı Kanun Sonrası (25.10.2017 Sonrası): İş sözleşmesi 25.10.2017 tarihinden sonra sona ermişse, 5 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.
- Zamanaşımı Başlangıcı: İş sözleşmesinin feshedildiği tarihtir.
6. Ayrımcılık (Eşit Davranmama) Tazminatı Zamanaşımı
- 7036 Sayılı Kanun Öncesi (25.10.2017 Öncesi): İş sözleşmesi 25.10.2017 tarihinden önce sona ermişse, 10 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır. Ancak, 10 yıllık sürenin 25.10.2017 tarihinden sonrasına sarkan kısmı 5 yıldan fazla ise, 25.10.2017 tarihinden itibaren 5 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.
- 7036 Sayılı Kanun Sonrası (25.10.2017 Sonrası): İş sözleşmesi 25.10.2017 tarihinden sonra sona ermişse, 5 yıllık zamanaşımı süresi uygulanır.
- Zamanaşımı Başlangıcı: İş sözleşmesinin feshedildiği tarihtir.
7. Sendikal Tazminat Zamanaşımı
- Zamanaşımı Süresi: 10 yıldır
- Zamanaşımı Başlangıcı: İş sözleşmesinin feshedildiği tarihtir.
8. Boşta Geçen Süre Ücreti ve İşe Başlatmama Tazminatı
- Zamanaşımı Süresi: 5 yıldır (İş Kanunu Ek Madde 3)
- Zamanaşımı Başlangıcı: İşe iade kararının kesinleştiği tarihten itibaren işçinin işe başlamak için işverene yaptığı başvurunun işveren tarafından kabul edilmediği veya işe başlatmama tazminatının muaccel olduğu tarihtir.
İşçilik Alacaklarında Zamanaşımını Kesen ve Durduran Haller
Zamanaşımı süresinin işlemesini durduran veya kesen bazı haller mevcuttur.
Zamanaşımını Kesen Haller
Zamanaşımını kesen hallerde, zamanaşımı süresi kesilir ve sürenin en başından itibaren yeniden işlemeye başlar.
- Dava Açılması: Alacak davası açılması, zamanaşımını keser.
- İcra Takibi Yapılması: Alacak için icra takibi başlatılması, zamanaşımını keser.
- Arabuluculuk: Arabuluculuk sürecinin başlaması zamanaşımını durdurur, sürecin anlaşmama ile sonuçlanması ve son tutanağın imzalanmasından itibaren zamanaşımı süresi işlemeye başlar.
- Borçlunun Borcu İkrar Etmesi (Kabul Etmesi): Borçlunun borcu kabul etmesi, zamanaşımını keser.
- Kısmi Ödeme: Borçlunun borcun bir kısmını ödemesi, zamanaşımını keser.
- Alacağın, işle ilgili bir hakkın varlığı veya yokluğu hakkında açılmış olan bir davada veya takibe konu edilmesi
Önemli Not:
- Kısmi davada, fazlaya ilişkin hakların saklı tutulması, zamanaşımını kesmez. Sadece dava edilen kısım için zamanaşımı kesilir. Saklı tutulan kısım için zamanaşımı işlemeye devam eder. (Yargıtay 9. HD., 2015/25486 E., 2018/22695 K., 10.12.2018)
- İşçinin, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne şikayette bulunması, tek başına zamanaşımını kesmez. Ancak, işveren bu başvuru üzerine alacağı kabul ederse (ikrar), zamanaşımı kesilir. (Yargıtay 9. HD., 2020/1527 E., 2020/7111 K., 07.07.2020)
Zamanaşımını Durduran Haller
Zamanaşımını durduran hallerde, zamanaşımı süresi durur ve neden ortadan kalktıktan sonra kaldığı yerden işlemeye devam eder.
- Arabuluculuk: Arabuluculuk görüşmelerine başvuru, zamanaşımı ve hak düşürücü süreleri durdurur. Anlaşmazlık halinde son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren zamanaşımı ve hak düşürücü süreler kaldığı yerden işlemeye devam eder.
- Mücbir Sebep: Savaş, doğal afet, salgın hastalık gibi mücbir sebepler, zamanaşımını durdurabilir.
- Kanun Hükmünde Kararname (KHK) veya Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ile Düzenlenen Özel Durumlar: Örneğin, pandemi döneminde, belirli süreler için zamanaşımı sürelerinin durdurulmasına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.
Zamanaşımı Sürelerinin Dolması Durumunda İşçinin Hakları
İşçilik alacakları için öngörülen zamanaşımı sürelerinin dolması halinde, işçi, alacağını dava yoluyla talep etme hakkını kaybeder. Ancak, zamanaşımı, borcu kendiliğinden sona erdirmez. Zamanaşımına uğramış bir borç, eksik borç haline gelir.
Eksik Borç: Dava ve cebri icra yoluyla talep edilemeyen, ancak borçlu tarafından kendi rızasıyla ödenirse geçerli kabul edilen borçtur.
Yani, zamanaşımı süresi dolmuş olsa bile:
- İşveren, kendi rızasıyla zamanaşımına uğramış işçilik alacağını ödeyebilir. Bu ödeme geçerli bir ödeme olarak kabul edilir ve işveren yaptığı ödemeyi geri isteyemez.
- İşçi, zamanaşımına uğramış alacak için dava açarsa, işveren zamanaşımı def’inde (zamanaşımı itirazında) bulunarak, davanın reddini sağlayabilir.
Önemli Not: Zamanaşımı def’i, davanın başında ve süresi içinde ileri sürülmelidir. Aksi takdirde, mahkeme, zamanaşımını kendiliğinden dikkate alamaz.
Zamanaşımı Süresi Nasıl Hesaplanır?
İşçilik alacaklarında zamanaşımı süresi hesaplanırken, alacağın türüne ve iş sözleşmesinin sona erme tarihine dikkat edilmelidir.
Genel Kural:
- Ücret ve ücret ekleri (fazla mesai, hafta tatili, UBGT, prim, ikramiye): Zamanaşımı süresi, alacağın muaccel olduğu tarihten (ödeme gününün geldiği tarihten) itibaren 5 yıldır.
- Kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kötü niyet tazminatı, ayrımcılık tazminatı, yıllık izin ücreti, işe başlatmama tazminatı, boşta geçen süre ücreti:
- İş sözleşmesi 25.10.2017 tarihinden önce sona ermişse: Zamanaşımı süresi 10 yıldır. Ancak, 10 yıllık sürenin 25.10.2017 tarihinden sonrasına sarkan kısmı 5 yıldan fazla ise, 25.10.2017 tarihinden itibaren 5 yıl uygulanır.
- İş sözleşmesi 25.10.2017 tarihinden sonra sona ermişse: Zamanaşımı süresi 5 yıldır.
Örnekler:
- Aylık Ücret: Ocak 2024 maaşını alamayan bir işçi için zamanaşımı süresi, Ocak 2024’ün son gününden (maaşın muaccel olduğu tarih) itibaren başlar ve Ocak 2029’un sonunda dolar.
- Fazla Mesai Ücreti: 15 Mart 2024 tarihinde fazla mesai yapan bir işçi için zamanaşımı süresi, 15 Mart 2024 tarihinden itibaren başlar ve 15 Mart 2029 tarihinde dolar.
- Kıdem Tazminatı (İş Sözleşmesi 01.01.2018’de Sona Ermiş): İş sözleşmesi 01.01.2018 tarihinde sona eren bir işçi için kıdem tazminatı zamanaşımı süresi, 01.01.2018 tarihinden itibaren başlar ve 01.01.2023 tarihinde dolar.
- Kıdem Tazminatı (İş Sözleşmesi 01.01.2015’te Sona Ermiş): İş sözleşmesi 01.01.2015 tarihinde sona eren bir işçi için kıdem tazminatı zamanaşımı süresi, normalde 01.01.2025 tarihinde dolacaktı. Ancak, 7036 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 25.10.2017 tarihinden sonra 5 yıldan fazla bir süre kaldığı için, zamanaşımı süresi 25.10.2017 tarihinden itibaren 5 yıl olarak uygulanır ve 25.10.2022 tarihinde dolar.
İşçilik Alacaklarında Faiz Başlangıç Tarihleri
İşçilik alacaklarına uygulanacak faizin başlangıç tarihi, alacağın türüne göre değişir:
- Kıdem Tazminatı: İş sözleşmesinin feshedildiği tarihten itibaren faiz işlemeye başlar. Uygulamada, en yüksek banka mevduat faizi uygulanır.
- İhbar Tazminatı, Kötü Niyet Tazminatı, Ayrımcılık Tazminatı, Boşta Geçen Süre Ücreti, İşe Başlatmama Tazminatı: İşverenin temerrüde düşürüldüğü tarihten (ihtarname tebliği veya dava tarihi) itibaren faiz işlemeye başlar. Uygulamada, yasal faiz uygulanır.
- Ücret ve Ücret Ekleri (Fazla Mesai, Hafta Tatili, UBGT, Prim, İkramiye): İşverenin temerrüde düşürüldüğü tarihten (ihtarname tebliği veya dava tarihi) itibaren faiz işlemeye başlar. Uygulamada, en yüksek banka mevduat faizi uygulanır.
- Yıllık İzin Ücreti: İş sözleşmesinin feshedildiği tarihten itibaren yasal faiz uygulanır.
Önemli Not: Faiz başlangıç tarihi konusunda, ihtarname çekilip çekilmediği önemlidir. İhtarname çekilmişse, temerrüt ihtarname ile sağlanmış olacağından, faiz başlangıcı ihtarname tarihi olacaktır. İhtarname çekilmemişse, faiz başlangıcı dava tarihi olacaktır.
Sonuç
İşçilik alacakları, işçilerin emeklerinin karşılığını alabilmeleri ve haklarını koruyabilmeleri için büyük önem taşır. Ancak, bu alacakların talep edilebilmesi için kanunda öngörülen zamanaşımı sürelerine dikkat edilmesi gerekmektedir. Zamanaşımı süresinin dolması, alacağın dava yoluyla talep edilmesini engeller. Bu nedenle, işçilerin, haklarını zamanında ve doğru bir şekilde kullanabilmeleri için, iş hukuku alanında uzman bir avukattan hukuki danışmanlık ve avukatlık hizmeti almaları önemle tavsiye edilir.
Hukuki danışmanlık almak istemeniz halinde veya herhangi bir sorunla karşılaşmanız durumunda LegaPro Hukuk Bürosu olarak size yardımcı olabiliriz. Uzman Avukat haklarınızı korumanıza destek olacaktır. 📞 0507 606 15 14
🚨 Whatsapp’tan bize ulaşabilirsiniz! 🚨
https://legapro.net/
