Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nasıl Yapılır?

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Rehberi

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru (AYB), temel hak ve özgürlükleri kamu gücü (devlet organları, mahkemeler vb.) tarafından ihlal edilen kişilerin, haklarını korumak için başvurabilecekleri ikincil ve olağanüstü bir kanun yoludur. Bireysel başvuru, her türlü ihlal için değil, sadece Anayasa’da güvence altına alınmış ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Türkiye’nin taraf olduğu ek protokoller kapsamında korunan temel hak ve özgürlüklerin ihlali durumunda yapılabilir.

Bu kapsamlı rehber, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru konusunu tüm yönleriyle ele almaktadır. Rehberde, bireysel başvurunun tanımından, şartlarına, başvuru usulünden, gerekli belgelere, inceleme sürecinden, kararlara, başvuru süresinden, zamanaşımına, sıkça sorulan sorulardan ve örnek başvuru formuna kadar tüm önemli bilgileri bulacaksınız.

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru: Temel Kavramlar ve Hukuki Dayanak

Bireysel Başvuru Nedir?

Bireysel başvuru, herkesin, Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Türkiye’nin taraf olduğu ek protokoller kapsamındaki herhangi birinin, kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla, olağan kanun yollarını tükettikten sonra veya olağan kanun yolu öngörülmemişse ihlali öğrendikten sonra Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilmesidir.

Temel Kavramlar:

• Herkes: Bireysel başvuru hakkı, sadece Türk vatandaşlarına değil, yabancılara da tanınmıştır. Ancak, sadece Türk vatandaşlarına tanınan haklarla (örneğin, seçme ve seçilme hakkı) ilgili olarak yabancılar bireysel başvuru yapamazlar.
• Temel Hak ve Özgürlükler: Bireysel başvuru, sadece Anayasa’da güvence altına alınmış ve AİHS ve ek protokoller kapsamında korunan temel hak ve özgürlüklerin ihlali iddiasıyla yapılabilir. Bu haklar arasında, yaşama hakkı, işkence ve kötü muamele yasağı, özgürlük ve güvenlik hakkı, adil yargılanma hakkı, özel hayatın ve aile hayatının gizliliği, düşünce ve ifade özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı, örgütlenme özgürlüğü, mülkiyet hakkı, eğitim hakkı, ayrımcılık yasağı gibi haklar yer alır.
• Kamu Gücü: Bireysel başvuru, sadece kamu gücünün (yasama, yürütme ve yargı organlarının) işlem, eylem veya ihmalleri nedeniyle yapılan hak ihlalleri için yapılabilir. Özel kişiler arasındaki uyuşmazlıklar, bireysel başvuru kapsamında değildir.
• İhlal: Temel hak ve özgürlüğün, kamu gücü tarafından hukuka aykırı bir şekilde kısıtlanması, engellenmesi veya ortadan kaldırılmasıdır.
• Olağan Kanun Yolları: Bireysel başvuru, ikincil bir kanun yoludur. Yani, öncelikle olağan kanun yollarının (itiraz, istinaf, temyiz) tüketilmesi gerekir. Ancak, olağan kanun yolu öngörülmemişse veya var olan kanun yolu etkisizse, doğrudan Anayasa Mahkemesi’ne başvuru yapılabilir.
• Başvuru Süresi: Bireysel başvuru, olağan kanun yollarının tüketildiği tarihten veya başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün içinde yapılmalıdır. Bu süre, hak düşürücü süredir.
• Mazeret: Başvurucu, haklı bir mazereti (örneğin, ağır hastalık, doğal afet, gözaltı) nedeniyle süresi içinde başvuru yapamamışsa, mazeretin kalktığı tarihten itibaren 15 gün içinde ve mazeretini belgeleyen delillerle birlikte başvurabilir.

Hukuki Dayanak

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı, aşağıdaki yasal düzenlemelere dayanır:

• 1982 Anayasası’nın 148. maddesi: Bu madde, Anayasa Mahkemesi’nin görev ve yetkilerini düzenler ve bireysel başvuru hakkını Anayasal bir hak olarak tanır.
• 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun: Bu kanun, Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşunu, görev ve yetkilerini, yargılama usullerini ve bireysel başvuruya ilişkin ayrıntılı düzenlemeleri içerir.
• Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü: Bu içtüzük, Anayasa Mahkemesi’nin iç işleyişini ve bireysel başvuru usulünü düzenler.
• Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Ek Protokoller
• İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi İçtihadı

Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Şartları

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabilmesi için, belli şartların bir arada bulunması gerekir. Bu şartlar, 6216 sayılı Kanun ve Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü‘nde düzenlenmiştir.

1. Başvuru Konusu (İhlal İddiası)

• Anayasa’da Güvence Altına Alınmış Temel Hak ve Özgürlüklerin İhlali: Bireysel başvuru, sadece Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerden, AİHS ve Türkiye’nin taraf olduğu ek protokoller kapsamındaki herhangi birinin, kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla yapılabilir.
  • Örnekler: Yaşama hakkı, işkence ve kötü muamele yasağı, özgürlük ve güvenlik hakkı, adil yargılanma hakkı, özel hayatın ve aile hayatının gizliliği, düşünce ve ifade özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı, örgütlenme özgürlüğü, mülkiyet hakkı, eğitim hakkı, ayrımcılık yasağı.
  • Önemli Not: Her türlü hak ihlali, bireysel başvuru konusu olamaz. Örneğin, sözleşmeden doğan haklar, tazminat talepleri, idari para cezaları (bazı istisnalar hariç), özel kişiler arasındaki uyuşmazlıklar, yasama işlemleri (kanunlar), düzenleyici idari işlemler (yönetmelikler, genelgeler) ve Anayasa Mahkemesi kararları doğrudan bireysel başvuru konusu yapılamaz.
• Kamu Gücü Tarafından İhlal: İhlalin, kamu gücü (yasama, yürütme ve yargı organları) tarafından gerçekleştirilmiş olması gerekir.
• Güncel ve Kişisel Bir Hakkın Doğrudan Etkilenmesi: Başvurucunun, güncel ve kişisel bir hakkının, doğrudan etkilenmiş olması gerekir. Yani, başvurucu, sadece kendisini ilgilendiren ve halen devam eden bir hak ihlalinden dolayı başvuru yapabilir. Geçmişte yaşanmış ve sona ermiş bir hak ihlali veya başkalarını ilgilendiren bir hak ihlali için başvuru yapılamaz.

2. Başvuru Yollarının Tüketilmesi

Bireysel başvuru, ikincil bir kanun yoludur. Yani, öncelikle olağan kanun yollarının (itiraz, istinaf, temyiz) tüketilmesi gerekir. Başvurucu, hakkının ihlal edildiğini iddia ettiği işlem, eylem veya ihmal için öngörülen tüm idari ve yargısal başvuru yollarını kullanmadan, Anayasa Mahkemesi’ne başvuramaz.

• Olağan Kanun Yolları: İtiraz, istinaf, temyiz, karar düzeltme (bazı durumlarda).
• Olağanüstü Kanun Yolları: Yargılamanın yenilenmesi, kanun yararına bozma gibi yollar, olağan kanun yolu sayılmaz. Bu yollara başvurulması, bireysel başvuru süresini etkilemez.
• Başvuru Yollarının Tüketilmesinin İstisnaları:
  • Olağan kanun yolu öngörülmemişse: Bu durumda, doğrudan Anayasa Mahkemesi’ne başvuru yapılabilir.
  • Var olan kanun yolu etkisizse: Bu durumda da, doğrudan Anayasa Mahkemesi’ne başvuru yapılabilir. Kanun yolunun etkisiz olması, uygulamada sonuç vermeyeceği, başvurucunun durumunu iyileştirmeyeceği veya aşırı şekilci yorumlarla başvurucunun hak arama özgürlüğünü kısıtladığı anlamına gelir.

3. Başvuru Süresi

Bireysel başvuru, kesin kararın veya ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün içinde yapılmalıdır. Bu süre, hak düşürücü süredir.

• Kesin Kararın Öğrenilmesi: Başvuru yollarının tüketildiği nihai kararın, başvurucuya veya vekiline tebliğ edildiği veya usulen öğrenildiği tarihtir.
• İhlalin Öğrenilmesi: Başvuru yolu öngörülmeyen durumlarda, ihlalin öğrenildiği tarihtir.
• Mazeret: Başvurucu, haklı bir mazereti (örneğin, ağır hastalık, doğal afet, gözaltı) nedeniyle süresi içinde başvuru yapamamışsa, mazeretin kalktığı tarihten itibaren 15 gün içinde ve mazeretini belgeleyen delillerle birlikte başvurabilir.

4. Başvuru Usulü ve Gerekli Belgeler

• Başvuru Formu: Bireysel başvuru, Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nde belirtilen başvuru formu kullanılarak yapılır. Başvuru formu, Anayasa Mahkemesi’nin internet sitesinden (www.anayasa.gov.tr) indirilebilir veya mahkemelerden veya yurt dışı temsilciliklerden temin edilebilir. Başvuru formu, eksiksiz ve doğru bir şekilde doldurulmalı ve Türkçe olarak hazırlanmalıdır.
• Başvuru Harcı: Bireysel başvuru, harca tabidir. Başvuru harcı, her yıl değişir ve Anayasa Mahkemesi’nin internet sitesinde duyurulur. Başvuru harcı, başvuru sırasında ödenmelidir.
  • Adli Yardım: Maddi durumu yetersiz olan kişiler, adli yardım talebinde bulunarak, başvuru harcından muaf tutulabilirler. Adli yardım talebi, başvuru formuyla birlikte ve gerekli belgelerle (örneğin, fakirlik belgesi, gelir belgesi, mal beyanı) birlikte yapılmalıdır.
• Gerekli Belgeler: Başvuru formuna, aşağıdaki belgelerin aslı veya onaylı örneği eklenmelidir:
  • Başvurucunun kimlik belgesi (nüfus cüzdanı, pasaport veya ehliyet).
  • Varsa, vekaletname (avukatla temsil durumunda).
  • İhlale neden olduğu iddia edilen işlem, eylem veya ihmale ilişkin belgeler (mahkeme kararları, idari kararlar, tebligatlar, yazışmalar, raporlar, tutanaklar vb.).
  • Olağan kanun yollarının tüketildiğini gösteren belgeler (karar, tebligat, başvuru dilekçeleri vb.).
  • Başvuru yolu öngörülmemişse, ihlalin öğrenildiği tarihi gösteren belgeler.
  • Varsa, mazereti ispatlayan belgeler (hastalık raporu, seyahat belgesi vb.).
  • Varsa, tazminat talebine ilişkin belgeler (zararı gösteren belgeler).
  • Harcın ödendiğine dair belge (makbuz).
  • Adli yardım talebi varsa, maddi durumun yetersiz olduğunu gösteren belgeler.
• Başvuru Yolları: Bireysel başvuru, aşağıdaki yollardan biriyle yapılabilir:
  • Doğrudan Anayasa Mahkemesi’ne Başvuru: Başvuru formu ve ekleri, elden veya posta yoluyla Anayasa Mahkemesi’ne teslim edilebilir.
  • Mahkemeler Aracılığıyla Başvuru: Başvuru formu ve ekleri, herhangi bir mahkemeye (örneğin, asliye hukuk mahkemesi, ceza mahkemesi, idare mahkemesi) verilerek, Anayasa Mahkemesi’ne gönderilmesi sağlanabilir.
  • Yurt Dışı Temsilcilikler Aracılığıyla Başvuru: Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları, Türk konsoloslukları aracılığıyla başvuru yapabilirler.

Önemli Notlar:

• Başvuru formu ve ekleri, Türkçe olarak hazırlanmalıdır.
• Başvuru formunda, tüm bilgiler eksiksiz ve doğru bir şekilde doldurulmalıdır.
• Başvuru formunda, ihlal edildiği iddia edilen hak ve özgürlükler, açık ve somut bir şekilde belirtilmeli ve gerekçelendirilmelidir.
• Başvuru formuna, gerekli tüm belgeler eklenmelidir.
• Başvuru, süresi içinde yapılmalıdır.
• Başvuru harcı ödenmelidir.
• Başvuru formu ve ekleri, okunaklı ve düzenli olmalıdır.
• Başvuru evrakında eksiklik varsa, Anayasa Mahkemesi, başvurucuya, bu eksikliği gidermesi için 15 günü geçmeyen bir süre verir. Bu süre içinde eksiklik giderilmezse, başvuru reddedilir.
• Başvurunun kabul edilebilir olup olmadığına, Anayasa Mahkemesi Komisyonları karar verir. Kabul edilebilirlik incelemesi, ön inceleme niteliğindedir.
• Başvurunun Esastan İncelenmesi: Başvuru kabul edilebilir bulunursa, Anayasa Mahkemesi Bölümleri tarafından esastan incelenir.
• Başvuru Sonucu:
  • Başvuru kabul edilirse, ihlal kararı ve sonuçları belirlenir.
  • Başvuru reddedilirse, başvuru hakkında karar verilmiş olur.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru için avukat tutmak zorunlu mu?
   • Hayır, zorunlu değildir. Ancak, bireysel başvuru, karmaşık ve teknik bir süreç olduğu için, bir avukattan hukuki destek almak, haklarınızı korumak, başvurunun doğru ve eksiksiz bir şekilde yapılmasını sağlamak ve başvurunun kabul edilme ihtimalini artırmak açısından önemlidir.
2. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru ücretli mi?
   • Evet, bireysel başvuru harca tabidir. Başvuru harcı, her yıl değişir. Güncel harç miktarı, Anayasa Mahkemesi’nin internet sitesinde duyurulur. Ancak, maddi durumu yetersiz olan kişiler, adli yardım talebinde bulunarak, başvuru harcından muaf tutulabilirler.
3. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru ne kadar sürede sonuçlanır?
   • Bireysel başvurunun sonuçlanma süresi, başvurunun niteliği, karmaşıklığı, delillerin durumu, Anayasa Mahkemesi’nin iş yükü gibi faktörlere göre değişir. Ancak, genellikle, başvurular birkaç ay ile birkaç yıl arasında sonuçlanır. Anayasa Mahkemesi, öncelikli olarak inceleyeceği başvuruları (örneğin, yaşam hakkı, işkence yasağı, özgürlük ve güvenlik hakkı gibi temel haklara ilişkin başvurular) daha kısa sürede sonuçlandırmaya çalışır.
4. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hangi durumlarda reddedilir?
   • Başvuru süresi içinde yapılmamışsa.
   • Başvuru usulüne uygun yapılmamışsa (örneğin, başvuru formu eksik veya yanlış doldurulmuşsa, gerekli belgeler eklenmemişse, başvuru harcı ödenmemişse).
   • Başvuru konusu, Anayasa Mahkemesi’nin görev alanına girmiyorsa (örneğin, özel kişiler arasındaki uyuşmazlıklar, yasama işlemleri, idari düzenleyici işlemler).
   • Başvurucu, güncel ve kişisel bir hakkının doğrudan etkilendiğini gösteremiyorsa.
   • Başvuru, açıkça dayanaktan yoksunsa (yani, hak ihlali iddiası temelsizse).
   • Başvuru, aynı konuda daha önce yapılmış ve karara bağlanmışsa.
   • Başvuru, kötüye kullanılmışsa (örneğin, sırf süreci uzatmak veya karşı tarafı taciz etmek amacıyla yapılmışsa).
5. Anayasa Mahkemesi’nin bireysel başvuru sonucu verebileceği kararlar nelerdir?
   • Kabul Edilebilirlik Kararı: Başvurunun, şekil ve süre şartlarını taşıdığına ve esastan incelenebileceğine karar verilmesidir.
   • Kabul Edilemezlik Kararı: Başvurunun, şekil veya süre şartlarını taşımadığına veya açıkça dayanaktan yoksun olduğuna karar verilmesidir.
   • İhlal Kararı: Başvurucunun temel hak ve özgürlüklerinden birinin ihlal edildiğine karar verilmesidir. Bu durumda, Anayasa Mahkemesi, ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenleri belirler. Örneğin:
     • Yeniden yargılama yapılmasına,
     • Tazminat ödenmesine,
     • İdari işlemin iptaline,
     • Kanun hükmünün iptaline (bu, çok istisnai bir durumdur),
     • Diğer tedbirlerin alınmasına (örneğin, tutukluluğun sona erdirilmesi, iletişimin engellenmesinin kaldırılması) karar verebilir.
   • İhlal Bulunmadığına Dair Karar: Başvurucunun temel hak ve özgürlüklerinin ihlal edilmediğine karar verilmesidir.
   • Düşme Kararı: Başvurucunun başvurusundan vazgeçmesi, feragat etmesi veya dava şartlarının ortadan kalkması (örneğin, başvurucunun ölümü) durumunda, davanın düşmesine karar verilir.
   • Başvuru Hakkının Kötüye Kullanılması: Başvurunun açıkça dayanaktan yoksun ve kötü niyetli olduğunun tespiti durumunda başvurucu aleyhine yargılama giderleri dışında ek olarak para cezasına da hükmedilebilir.
6. Anayasa Mahkemesi kararları kesin midir?
   • Evet. Anayasa Mahkemesi’nin bireysel başvuru sonucu verdiği kararlar kesindir. Bu kararlara karşı başka bir yargı merciine başvurulamaz.
7. Anayasa Mahkemesi kararları bağlayıcı mıdır?
   • Evet. Anayasa Mahkemesi kararları, yasama, yürütme ve yargı organları ile tüm gerçek ve tüzel kişileri bağlar.
8. Anayasa Mahkemesi’nin ihlal kararı vermesi durumunda ne olur?
   • Anayasa Mahkemesi, bir hak ihlali tespit ederse, ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenleri belirler. Bu, genellikle yeniden yargılama yapılması, tazminat ödenmesi veya idari işlemin iptali şeklinde olur. İlgili mahkeme veya idari makam, Anayasa Mahkemesi’nin kararına uymak ve gereklerini yerine getirmek zorundadır.
9. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru için hangi deliller sunulabilir? Başvurunuzu destekleyen her türlü belgeyi (mahkeme kararları, idari kararlar, tebligatlar, yazışmalar, raporlar, tutanaklar, fotoğraflar, videolar, ses kayıtları, tanık beyanları vb.) sunabilirsiniz.
10. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulunmanın faydaları nelerdir? Temel hak ve özgürlüklerinizin ihlal edildiği durumlarda etkili bir başvuru yolu sunar. İhlalin tespiti ve giderilmesi için bir şans verir. Tazminat alma imkanı sağlayabilir. Yargı kararlarının gözden geçirilmesini sağlar.

Sonuç

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru, temel hak ve özgürlüklerin korunması için önemli bir hukuki yoldur. Ancak, bu başvuru, karmaşık ve teknik bir süreçtir. Bu nedenle, bireysel başvuru yapmadan önce, bir anayasa hukuku avukatından hukuki destek almak, haklarınızı korumak ve başvurunuzun başarı şansını artırmak için büyük önem taşır.

Hukuki danışmanlık almak istemeniz halinde veya herhangi bir sorunla karşılaşmanız durumunda LegaPro Hukuk Bürosu olarak size yardımcı olabiliriz. Uzman Avukat haklarınızı korumanıza destek olacaktır. 📞 0507 606 15 14

🚨 Whatsapp’tan bize ulaşabilirsiniz! 🚨

https://legapro.net/