Fazla Mesai Ücreti Yerine İzin Kullanımı
Fazla Mesai Ücretlerinin İzin Olarak Kullandırılması
İş Kanunu’na göre, haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma (fazla mesai) olarak kabul edilir. Kural olarak, fazla mesai yapan işçiye, her bir saat fazla çalışma için normal saatlik ücretinin %50 fazlası ödenir. Ancak, İş Kanunu, işçiye bir seçenek sunar: İşçi, isterse, fazla mesai ücreti yerine, serbest zaman (izin) kullanabilir.
Bu kapsamlı rehber, fazla mesai ücreti yerine izin kullanımı konusunu tüm yönleriyle ele almaktadır. Rehberde, serbest zamanın tanımından, yasal dayanaklarına, şartlarından, kullanım şekline, işçi ve işveren haklarından, Yargıtay kararlarına ve sıkça sorulan sorulara kadar tüm önemli bilgileri bulacaksınız.
Fazla Mesai ve Serbest Zaman: Temel Kavramlar
Fazla Çalışma (Fazla Mesai) Nedir?
Fazla çalışma (fazla mesai), İş Kanunu’nun 41. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, fazla çalışma, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır.
- Haftalık Çalışma Süresi: İş Kanunu’na göre, genel olarak haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir. Bu süre, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile daha az belirlenebilir, ancak daha fazla belirlenemez.
- 45 Saati Aşan Çalışmalar: Haftalık 45 saati aşan her bir saat çalışma, fazla çalışma olarak kabul edilir.
- Fazla Çalışma Ücreti: Fazla çalışma ücreti, normal saatlik ücretin %50 fazlasıyla ödenir.
Fazla Sürelerle Çalışma Nedir?
Fazla sürelerle çalışma, haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği durumlarda (örneğin, 40 saat), 45 saate kadar yapılan çalışmalardır.
- Örnek: Bir işyerinde haftalık çalışma süresi 40 saat olarak belirlenmişse, işçinin 43 saat çalışması, 3 saat fazla sürelerle çalışma olarak kabul edilir.
- Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti: Fazla sürelerle çalışmanın her bir saati için, normal saatlik ücretin %25 fazlası ödenir.
Serbest Zaman Nedir?
Serbest zaman, işçinin, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma karşılığında, ücret yerine kullanabileceği ücretli izin hakkıdır.
- Yasal Dayanak: İş Kanunu m. 41/4: “Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.”
- İşçinin Seçim Hakkı: Serbest zaman kullanmak, işçinin tercihine bağlıdır. İşveren, işçiyi, serbest zaman kullanmaya zorlayamaz. İşçi, isterse fazla çalışma ücretini, isterse serbest zamanı tercih edebilir.
- Serbest Zaman Oranı:
- Fazla Çalışma: Her 1 saat fazla çalışma için 1 saat 30 dakika serbest zaman.
- Fazla Sürelerle Çalışma: Her 1 saat fazla sürelerle çalışma için 1 saat 15 dakika serbest zaman.
- Kullanım Süresi: İşçi, hak ettiği serbest zamanı, 6 ay içinde kullanmalıdır. Bu süre, işverene önceden yazılı olarak bildirmek koşuluyla, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlenen tarihlerde, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullandırılır.
- 6 Aydan Sonra: 6 ay içinde serbest zaman kullandırılmazsa, işveren, bu sürenin ücretini işçiye ödemek zorundadır.
Fazla Mesai Ücreti Yerine Serbest Zaman Kullanımının Şartları
- İşçinin Talebi: İşçi, yazılı olarak serbest zaman kullanmak istediğini işverene bildirmelidir. İşveren, işçinin talebi olmadan, re’sen serbest zaman kullandıramaz.
- Fazla Çalışma veya Fazla Sürelerle Çalışma Yapılmış Olması: Serbest zaman, ancak fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapılmışsa kullanılabilir.
- 6 Aylık Süre: Serbest zaman, fazla çalışmanın/fazla sürelerle çalışmanın yapıldığı tarihten itibaren 6 ay içinde kullandırılmalıdır.
- İşverene Bildirim: İşçi, serbest zamanı kullanmak istediği tarihi, önceden ve yazılı olarak işverene bildirmelidir.
- İşin veya İşyerinin Gerekleri: Serbest zaman kullanımı, işin veya işyerinin gereklerine uygun olmalıdır. İşveren, haklı nedenlerle (örneğin, işlerin yoğunluğu, işyerinde personel eksikliği vb.), serbest zaman kullanımını erteleme veya başka bir tarihte kullandırma hakkına sahiptir. Ancak, bu erteleme, keyfi olmamalı ve işçinin serbest zaman hakkını kullanılamaz hale getirmemelidir.
- Ücrette Kesinti Yapılmaması: Serbest zaman kullanılırken, işçinin ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz.
İşverenin Yükümlülükleri
- İşçinin Talebini Değerlendirme: İşveren, işçinin serbest zaman talebini dürüstlük kuralına uygun olarak değerlendirmek zorundadır.
- Serbest Zamanı Kullandırma: İşveren, işçinin talebi ve yasal şartlar uygunsa, serbest zamanı 6 ay içinde kullandırmak zorundadır.
- Kayıt Tutma: İşveren, fazla çalışma, fazla sürelerle çalışma ve serbest zaman kullanımına ilişkin kayıtları tutmak ve bu kayıtları saklamak zorundadır.
- Ücret Ödeme (6 Ay Sonunda): İşveren, 6 aylık süre içinde serbest zamanı kullandırmazsa, bu sürenin ücretini işçiye ödemek zorundadır.
- İşçiye Bildirim: İşveren serbest zaman kullanımının zamanını işçiye makul bir süre önceden bildirmelidir.
- İşin veya İşyerinin Gerekleri: İşveren, serbest zaman kullandırma zamanını, işin veya işyerinin gereklerine göre düzenlemelidir.
İşçinin Hakları
- Serbest Zaman Talep Etme: İşçi, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma karşılığında, ücret yerine serbest zaman talep etme hakkına sahiptir.
- Serbest Zamanı Belirleme (Sınırlı): İşçi, serbest zamanı hangi tarihlerde kullanacağını, işverene önceden bildirmek koşuluyla, belirleme hakkına sahiptir. Ancak, bu hak, sınırsız değildir. İşveren, işin veya işyerinin gereklerini dikkate alarak, serbest zaman kullanımını düzenleyebilir.
- Ücret Talep Etme: İşçi, serbest zaman kullanmak istemiyorsa veya serbest zaman 6 ay içinde kullandırılmamışsa, fazla çalışma/fazla sürelerle çalışma ücretini talep edebilir.
- Haklı Nedenle Fesih: İşveren, işçinin serbest zaman hakkını sürekli ve ağır bir şekilde ihlal ederse (örneğin, hiç serbest zaman kullandırmazsa, 6 aylık süreyi sürekli aşarsa, işçinin taleplerini sürekli reddederse), işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir. Bu durumda, işçi, kıdem tazminatına ve diğer haklarına hak kazanır.
- Dava Açma: İşçi, serbest zaman veya fazla çalışma/fazla sürelerle çalışma ücreti alacağı için, iş mahkemesinde dava açabilir.
- Şikayet Hakkı: İşçi, İş Kanunu’ndan doğan haklarının ihlal edilmesi durumunda, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikayette bulunabilir.
Yargıtay Kararlarından Örnekler
- Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, 2015/3468 E., 2015/8180 K., 06.05.2015 T.: Bu kararda, Yargıtay, serbest zaman kullanma talebi olmayan işçiye, işverenin zorla serbest zaman kullandırmasının ve bu nedenle işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle feshetmesinin yerinde olduğuna hükmetmiştir.
- Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 2014/20595 E., 2015/32264 K., 16.11.2015 T.: Bu kararda, Yargıtay, 6 aylık süre geçtikten sonra kullandırılan serbest zamanın, fazla çalışma alacağından mahsup edilemeyeceğine hükmetmiştir.
- Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 2017/4793 E., 2017/7578 K., 02.05.2017 T.: Bu kararda, Yargıtay, usulüne uygun düzenlenmeyen serbest zaman belgelerine itibar edilemeyeceğine ve bu belgelere dayanılarak fazla çalışma ücreti talebinin reddedilemeyeceğine hükmetmiştir.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
- Serbest zaman kullanmak zorunda mıyım?
- Hayır. Serbest zaman kullanmak, işçinin tercihine bağlıdır. İşçi, isterse fazla çalışma ücretini talep edebilir.
- Serbest zamanımı ne zaman kullanabilirim?
- Serbest zaman, fazla çalışmanın yapıldığı tarihten itibaren 6 ay içinde kullandırılmalıdır. İşçi, serbest zamanı kullanmak istediği tarihi, önceden işverene yazılı olarak bildirmelidir.
- İşveren, serbest zamanımı istediğim tarihte kullandırmak zorunda mı?
- İşveren, işçinin serbest zaman talebini, işin veya işyerinin gereklerini dikkate alarak değerlendirir. İşveren, haklı nedenlerle (örneğin, işlerin yoğunluğu, personel eksikliği), serbest zaman kullanımını erteleme veya başka bir tarihte kullandırma hakkına sahiptir. Ancak, bu erteleme, keyfi olmamalı ve işçinin serbest zaman hakkını kullanılamaz hale getirmemelidir.
- Serbest zamanımı kullanmazsam ne olur?
- Serbest zaman, 6 ay içinde kullandırılmazsa, işveren, bu sürenin ücretini işçiye ödemek zorundadır.
- Serbest zaman kullanırken ücretim kesilir mi?
- Hayır. Serbest zaman, ücretli bir izindir. İşçi, serbest zaman kullanırken, ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz.
- Serbest zamanımı başka bir işçiye devredebilir miyim?
- Hayır. Serbest zaman, kişiye özel bir haktır ve başka birine devredilemez.
- Serbest zamanımı yıllık iznimle birleştirebilir miyim?
- Bu konuda açık bir yasal düzenleme yoktur. Ancak, işverenle anlaşarak serbest zaman ile yıllık izin birleştirilebilir.
- İşveren, serbest zaman kullandırmak yerine, her zaman fazla mesai ücreti ödeyebilir mi? İşçinin serbest zaman kullanma talebi varsa, işveren bu talebe öncelik vermelidir.
- Serbest zaman kullanırken iş kazası geçirirsem ne olur? Serbest zaman, çalışma süresinden sayılmadığı için, bu süre içinde geçirilen kaza, iş kazası olarak kabul edilmez.
Sonuç
Fazla mesai ücreti yerine serbest zaman (izin) kullanımı, işçiye dinlenme ve sosyal yaşamına zaman ayırma imkanı veren, işverene ise fazla mesai maliyetlerini düşürme olanağı sağlayan bir uygulamadır. Ancak, bu uygulamanın yasalara uygun bir şekilde yapılması, işçi ve işveren haklarının korunması ve olası uyuşmazlıkların önlenmesi için büyük önem taşır. Bu rehber, serbest zaman kullanımı konusunda kapsamlı ve güncel bilgiler sunmaktadır. Ancak, her somut olay farklı olduğu için, bu tür bir durumla karşılaşan işçi ve işverenlerin, bir iş hukuku avukatına danışarak hukuki destek alması, hak kaybına uğramamak için en doğru ve güvenli yoldur.
Hukuki danışmanlık almak istemeniz halinde veya herhangi bir sorunla karşılaşmanız durumunda LegaPro Hukuk Bürosu olarak size yardımcı olabiliriz. Uzman Avukat haklarınızı korumanıza destek olacaktır. 📞 0507 606 15 14
🚨 Whatsapp’tan bize ulaşabilirsiniz! 🚨
https://legapro.net/
