Aile Konutu Şerhi Nedir? Nasıl Konulur ve Kaldırılır?

Aile konutu, eşlerin ve çocukların birlikte yaşadıkları, yaşam merkezleri olan ve aile yaşamının en önemli unsurlarından biri olan konuttur. Türk Medeni Kanunu (TMK), aile konutunu özel olarak koruma altına almış ve bu konut üzerindeki tasarruf yetkisini, eşlerin rızasına bağlamıştır. İşte bu korumayı sağlayan en önemli araçlardan biri, aile konutu şerhidir.

Aile konutu şerhi, tapu kütüğüne işlenen ve aile konutu üzerindeki tasarruf yetkisini (satış, kiralama, ipotek vb.) sınırlandıran bir şerhtir. Bu şerh, malik olmayan eşin ve ailenin haklarını korumayı amaçlar.

Bu kapsamlı rehber, aile konutu şerhi konusunu tüm yönleriyle ele almaktadır. Rehberde, aile konutu şerhinin tanımından, amacına, şartlarından, nasıl konulacağına, nasıl kaldırılacağına, hukuki sonuçlarından, sıkça sorulan sorulara kadar tüm önemli bilgileri bulacaksınız.

Aile Konutu Kavramı ve Önemi

Aile Konutu Nedir?

Aile konutu, TMK’nın 194. maddesinde ve gerekçesinde tanımlanmıştır:

• TMK m. 194: “Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz…”
• Madde Gerekçesi: “…eşlerin bütün yaşam faaliyetlerini gerçekleştirdiği, yaşantısına buna göre yön verdiği, acı ve tatlı günleri içinde yaşadığı, anılarla dolu bir mekan…”

Bu tanımlardan hareketle, aile konutu:

• Eşlerin birlikte seçtikleri ve düzenli olarak yaşadıkları konuttur.
• Ailenin yaşam merkezi, barınma ihtiyacını karşılayan ve manevi değeri olan yerdir.
• Sadece eşlerin değil, çocukların da güvenli ve huzurlu bir ortamda yaşama hakkını korur.
• Tek bir konut aile konutu olabilir. Eşlerin birden fazla konutu olsa bile, fiilen ve sürekli olarak birlikte yaşadıkları konut, aile konutu kabul edilir.
• Yazlık, dağ evi, bağ evi gibi geçici olarak kullanılan konutlar, aile konutu sayılmaz.
• Kiralanan ev de aile konutu olabilir.

Aile Konutunun Önemi

Aile konutu, sadece bir barınma yeri değildir. Aynı zamanda, ailenin birliğini, bütünlüğünü ve huzurunu simgeler. Aile konutunun özel olarak korunmasının nedenleri şunlardır:

• Ailenin Korunması: Aile konutu, ailenin temel yaşam alanı olduğu için, özel olarak korunur. Eşlerden biri, diğer eşin rızası olmadan aile konutunu satamaz, kiralayamaz, ipotek edemez veya başka bir şekilde tasarruf edemez. Bu, ailenin barınma hakkını ve ekonomik güvencesini korur.
• Eşlerin Eşitliği: Aile konutu üzerindeki tasarruf yetkisinin eşlerin rızasına bağlanması, eşler arasında eşitliği sağlar. Eşlerden biri, diğer eşin haberi ve rızası olmadan, ailenin yaşamını olumsuz etkileyecek kararlar alamaz.
• Çocukların Korunması: Aile konutu, çocukların da güvenli, huzurlu ve sağlıklı bir ortamda büyümeleri için önemlidir. Aile konutunun korunması, çocukların barınma hakkını ve psikolojik gelişimini korur.
• Toplumsal Düzen: Aile konutunun korunması, aile birliğinin korunmasına ve toplumsal düzenin sağlanmasına katkıda bulunur.

Aile Konutu Şerhi Nedir?

Aile konutu şerhi, tapu kütüğüne işlenen ve aile konutu üzerindeki tasarruf yetkisini (satış, kiralama, ipotek vb.) sınırlandıran bir şerhtir. Bu şerh, malik olmayan eşin ve ailenin haklarını korumayı amaçlar.

• Amacı:
  • Malik olan eşin, diğer eşin rızası olmadan aile konutunu satmasını, kiralamasını, ipotek etmesini veya başka bir şekilde tasarruf etmesini engellemek.
  • Malik olmayan eşin ve ailenin, habersiz ve rızaları dışında evsiz kalmalarını önlemek.
  • Aile konutunun bütünlüğünü korumak.
  • Aile birliğini ve huzurunu korumak.
• Hukuki Niteliği: Aile konutu şerhi, kurucu bir şerh değildir. Yani, bir konutun aile konutu olması için, tapuya şerh konulması zorunlu değildir. Bir konut, fiilen aile konutu olarak kullanılıyorsa, kanunen aile konutu sayılır ve TMK m. 194’teki korumadan yararlanır. Ancak, aile konutu şerhi, bu korumayı güçlendirir ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir hale getirir.
• Tapu Kütüğüne İşlenmesi: Aile konutu şerhi, tapu kütüğünün “beyanlar” hanesine işlenir. Bu şerh, tapu kaydında görünür ve herkes tarafından öğrenilebilir.

Aile Konutu Şerhi Nasıl Konulur?

Aile konutu şerhi, iki şekilde konulabilir:

1. Tapu Müdürlüğüne Başvuru

• Kim Başvurabilir? Aile konutu şerhini, malik olmayan eş talep edebilir.
• Nereye Başvurulur? Taşınmazın bulunduğu yerdeki tapu müdürlüğüne başvurulur.
• Gerekli Belgeler:
  • Başvuru Dilekçesi: Tapu müdürlüğüne hitaben yazılmış, aile konutu şerhi konulması talebini içeren dilekçe. Dilekçede, taşınmazın tapu bilgileri (ada, parsel, pafta numarası), eşlerin kimlik bilgileri, evlilik cüzdanı bilgileri ve konutun aile konutu olduğu belirtilmelidir.
  • Nüfus Kayıt Örneği (veya Evlilik Cüzdanı): Eşlerin evli olduğunu gösteren belge.
  • İkametgah Belgesi (veya Muhtarlıktan Alınacak Belge): Konutun aile konutu olduğunu gösteren belge. Bu belge, muhtarlıktan, e-Devlet’ten veya nüfus müdürlüğünden alınabilir.
  • Kimlik Belgesi: Başvuran eşin nüfus cüzdanı, pasaportu veya ehliyeti.
  • Vesikalık Fotoğraf: Bazı tapu müdürlükleri, fotoğraf isteyebilir.
  • Vekaletname (varsa): Başvuru, avukat aracılığıyla yapılıyorsa, vekaletname.
• Başvuru Süreci:
  1. Gerekli belgeler hazırlanır.
  2. Tapu müdürlüğüne başvuru yapılır.
  3. Tapu müdürlüğü, belgeleri inceler ve eksiklik yoksa talebi kabul eder.
  4. Tapu müdürlüğü, aile konutu şerhini, tapu kütüğünün “beyanlar” hanesine işler.
  5. Tapu müdürlüğü şerhin işlendiğine dair yazıyı başvuru sahibine verir.
• Ücret: Aile konutu şerhi işlemi için herhangi bir harç veya ücret alınmaz.

2. Mahkeme Kararıyla

• Ne Zaman Gerekir?
  • Eşler arasında anlaşmazlık varsa (örneğin, malik olan eş, şerh konulmasına rıza göstermiyorsa).
  • Tapu müdürlüğü, başvuruyu reddetmişse.
  • Aile konutu şerhi, boşanma davası sırasında veya tedbir olarak isteniyorsa.
• Görevli ve Yetkili Mahkeme: Aile Mahkemesi (Aile mahkemesi bulunmayan yerlerde, Asliye Hukuk Mahkemesi, aile mahkemesi sıfatıyla davaya bakar).
• Dava Dilekçesi: Mahkemeye, yazılı bir dilekçe ile başvurulur. Dilekçede:
  • Tarafların kimlik ve adres bilgileri.
  • Konutun tapu bilgileri.
  • Konutun aile konutu olduğu ve şerh konulması gerektiği.
  • Gerekirse, diğer eşin rıza göstermediği.
  • Deliller (nüfus kayıt örneği, ikametgah belgesi, tanık beyanları, fotoğraf vb.).
  • Talep (aile konutu şerhi konulması).
• Yargılama Süreci: Mahkeme, dava dilekçesini ve eklerini inceler, tarafları dinler, delilleri toplar, gerekirse keşif yapar ve karar verir.
• Karar: Mahkeme, talebi kabul ederse, aile konutu şerhi konulmasına karar verir. Bu karar, kesinleşmeden icra edilemez. Mahkeme, talebi reddedebilir.
• Tapuya Bildirim: Mahkeme, kesinleşen kararını, tapu müdürlüğüne bildirir. Tapu müdürlüğü, karara göre, aile konutu şerhini tapu kütüğüne işler.

Önemli Not: Aile konutu şerhi, herhangi bir süreyle sınırlı değildir. Şerh, evlilik devam ettiği sürece geçerlidir. Ancak, boşanma, ölüm, evliliğin iptali veya eşlerin anlaşması gibi durumlarda, şerh kaldırılabilir.

Aile Konutu Şerhinin Kaldırılması

Aile konutu şerhi, aşağıdaki durumlarda kaldırılabilir:

• Eşlerin Birlikte Başvurusu: Eşler, birlikte tapu müdürlüğüne başvurarak, şerhin kaldırılmasını talep edebilirler.
• Mahkeme Kararı:
  • Boşanma: Boşanma kararı kesinleştiğinde, aile konutu şerhi, kendiliğinden kalkmaz. Şerhin kaldırılması için, mahkemeye başvurmak veya tarafların anlaşarak tapu müdürlüğüne başvurması gerekir.
  • Evliliğin İptali veya Butlanı: Evliliğin iptali veya butlanı (hükümsüzlüğü) halinde, aile konutu şerhi, mahkeme kararıyla kaldırılır.
  • Ölüm: Eşlerden birinin ölümü halinde, aile konutu şerhi, kendiliğinden kalkmaz. Şerhin kaldırılması için, mirasçıların tapu müdürlüğüne başvurması gerekir.
  • Aile Konutu Niteliğinin Kaybı: Konut, aile konutu niteliğini kaybetmişse (örneğin, eşler başka bir konuta taşınmışsa, konut yıkılmışsa veya kullanılamaz hale gelmişse), aile konutu şerhi, mahkeme kararıyla kaldırılabilir.
  • Terk: Malik olmayan eşin, aile konutunu terk etmesi ve geri dönmeyeceğini beyan etmesi durumunda, aile konutu şerhi, mahkeme kararıyla kaldırılabilir.
• Malik Olmayan Eşin Talebi: Aile konutu şerhini koyduran malik olmayan eş, tek başına tapu müdürlüğüne başvurarak şerhi kaldırabilir.

Başvuru:

• Tapu Müdürlüğüne Başvuru: Şerhin kaldırılması için, gerekli belgelerle (mahkeme kararı, ölüm belgesi, veraset ilamı, eşlerin anlaşma belgesi vb.) birlikte, taşınmazın bulunduğu yerdeki tapu müdürlüğüne başvurulur.
• Mahkemeye Başvuru: Aile konutu şerhinin mahkeme kararıyla kaldırılması gerekiyorsa, aile mahkemesine dava açılır.

Aile Konutu Şerhi Olan Ev Satılabilir mi?

• Kural: Aile konutu şerhi olan bir ev, malik olmayan eşin rızası olmadan satılamaz. TMK m. 194, bu konuda açık bir hüküm getirmiştir: “Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz.”
• Rıza Şartı: Malik olan eş, aile konutunu satmak isterse, diğer eşin açık rızasını almak zorundadır. Bu rıza, yazılı olmalı ve noter onaylı olmalıdır. Rıza, satış sözleşmesinde veya ayrı bir belgede yer alabilir.
• Rıza Olmadan Satış: Eğer malik olan eş, diğer eşin rızası olmadan aile konutunu satarsa, bu satış geçersiz sayılır. Malik olmayan eş, tapu iptali ve tescil davası açarak, satışın iptalini ve tapunun kendi adına tescilini talep edebilir.
• İyi Niyetli Üçüncü Kişi: Ancak, tapu kütüğünde aile konutu şerhi yoksa ve alıcı iyi niyetliyse (yani, evin aile konutu olduğunu bilmiyorsa ve bilmesi gerekmiyorsa), bu durumda satış geçerli kabul edilebilir. Bu durumda, malik olmayan eş, sadece tazminat talep edebilir.
  • Yargıtay Kararı: Yargıtay, bu konuda farklı kararlar vermiştir. Bazı kararlarda, tapu kütüğünde aile konutu şerhi olmasa bile, alıcının kötü niyetli olduğu (yani, evin aile konutu olduğunu bildiği veya bilmesi gerektiği) ispatlanırsa, satışın iptal edilebileceğine hükmetmiştir.
• Şerh Varsa: Eğer tapu kütüğünde aile konutu şerhi varsa, alıcı, iyi niyetli olduğunu iddia edemez. Bu durumda, satış, her halükarda geçersiz sayılır ve malik olmayan eş, tapu iptali ve tescil davası açarak, satışın iptalini ve tapunun kendi adına tescilini talep edebilir.

Önemli Not: Aile konutu şerhi, evin satışını engellemez, sadece diğer eşin rızasını zorunlu kılar.

Aile Konutu Şerhi Olmayan Evin Satışının İptali

Tapuda aile konutu şerhi olmayan bir evin, malik olan eş tarafından, diğer eşin rızası olmadan satılması durumunda, satışın iptali için dava açılabilir. Ancak, bu durumda, bazı şartların gerçekleşmesi gerekir:

• Aile Konutu Olduğunun İspatı: Davayı açan eş (malik olmayan eş), öncelikle, satılan evin aile konutu olduğunu ispatlamak zorundadır. Bu, her türlü delille (tanık beyanları, faturalar, fotoğraflar, yazışmalar, muhtardan alınacak belge, komşuların ifadeleri vb.) ispatlanabilir.
• Açık Rızanın Bulunmadığının İspatı: Davayı açan eş, satış işlemine açık rızasının bulunmadığını ispatlamalıdır. Rızanın açık olması gerekir. Yani, eşin, satış işleminden haberdar olması ve bu işleme onay verdiğini açıkça gösteren bir irade beyanında bulunması gerekir. Bu rıza, yazılı olabileceği gibi, sözlü de olabilir. Ancak, yazılı rıza, ispat açısından daha güvenlidir. Rızanın olmadığını ispatlamak, olduğunu ispatlamaktan daha zor olduğu için, uygulamada, rıza vermeyen eşin bu durumu ispatlaması daha kolay kabul edilir.
• Alıcının Kötü Niyetli Olduğunun İspatı (Bazı Durumlarda): Eğer tapu kütüğünde aile konutu şerhi yoksa, alıcının iyi niyetli olduğu (yani, evin aile konutu olduğunu bilmediği ve bilmesi gerekmediği) kabul edilir. Bu durumda, satışın iptali için, alıcının kötü niyetli olduğunun (yani, evin aile konutu olduğunu bildiğinin veya bilmesi gerektiğinin) ispatlanması gerekir. Bu, oldukça zor bir ispat yüküdür.
  • Yargıtay Kararları: Yargıtay, bu konuda farklı kararlar vermiştir. Bazı kararlarda, tapuda aile konutu şerhi olmasa bile, alıcının kötü niyetli olduğu ispatlanırsa, satışın iptal edilebileceğine hükmetmiştir. Ancak, bazı kararlarda ise, tapu siciline güven ilkesi gereği, tapuda şerh yoksa ve alıcı iyi niyetliyse, satışın geçerli olduğuna karar verilmiştir. Bu nedenle, her somut olayın kendi özelinde değerlendirilmesi ve bir avukata danışılması önemlidir.
• Dava Açma Süresi: Tapu iptali ve tescil davası, herhangi bir süreye tabi değildir. Ancak, dürüstlük kuralı gereği, dava makul bir süre içinde açılmalıdır. Çok uzun süre sonra açılan davalar, hakkın kötüye kullanılması olarak değerlendirilebilir.

Önemli Notlar:

• Tapuda aile konutu şerhi olmasa bile, ev fiilen aile konutu olarak kullanılıyorsa, TMK m. 194’teki koruma devam eder. Yani, şerh olmasa bile, eşin açık rızası olmadan yapılan satış, geçersiz sayılabilir. Ancak, bu durumda, yukarıda belirtilen şartların ispatlanması gerekir.
• Aile konutu şerhi, tapu kütüğüne işlenmişse, alıcının iyi niyetli olduğu iddiası dinlenmez. Bu durumda, satış, her halükarda geçersiz sayılır.

Aile Konutu Şerhi Olan Eve İpotek Verilebilir mi?

• Kural: Aile konutu şerhi olan bir eve, malik olmayan eşin açık rızası olmadan ipotek verilemez (TMK m. 194).
• Rıza Şartı: Malik olan eş, aile konutuna ipotek koymak isterse, diğer eşin açık rızasını almak zorundadır. Bu rıza, yazılı olmalı ve noter onaylı olmalıdır. Rıza, ipotek sözleşmesinde veya ayrı bir belgede yer alabilir.
• Rıza Olmadan İpotek: Eğer malik olan eş, diğer eşin rızası olmadan aile konutuna ipotek koyarsa, bu ipotek işlemi geçersiz sayılır. Malik olmayan eş, ipotek işleminin iptali için dava açabilir.
• İyi Niyetli Üçüncü Kişi: Ancak, tapu kütüğünde aile konutu şerhi yoksa ve ipotek alacaklısı iyi niyetliyse (yani, evin aile konutu olduğunu bilmiyorsa ve bilmesi gerekmiyorsa), bu durumda ipotek işlemi geçerli kabul edilebilir. Bu durumda, malik olmayan eş, sadece tazminat talep edebilir.
• Şerh Varsa: Eğer tapu kütüğünde aile konutu şerhi varsa, ipotek alacaklısı, iyi niyetli olduğunu iddia edemez. Bu durumda, ipotek işlemi, her halükarda geçersiz sayılır ve malik olmayan eş, ipotek işleminin iptali için dava açabilir.

Önemli Not: Aile konutu üzerine ipotek konulması, ailenin ekonomik geleceğini ve barınma hakkını doğrudan etkileyebilecek önemli bir işlemdir. Bu nedenle, bu konuda çok dikkatli olunmalı ve gerekirse bir avukattan hukuki destek alınmalıdır.

Boşandıktan Sonra Aile Konutu Şerhi Konulabilir mi?

• Kural: Boşanma kararı kesinleştikten sonra, aile konutu şerhi konulamaz. Çünkü, boşanma ile birlikte, evlilik birliği ve dolayısıyla aile konutu kavramı sona erer.
• İstisna (Boşanma Davası Sırasında): Boşanma davası devam ederken, tedbir olarak, mahkemeden aile konutu şerhi konulması talep edilebilir. Bu durumda, mahkeme, gerekli görürse, geçici olarak aile konutu şerhi konulmasına karar verebilir. Ancak, bu şerh, boşanma kararı kesinleşinceye kadar geçerlidir. Boşanma kararı kesinleşince, bu şerh, kendiliğinden kalkar.

Kiracı Aile Konutu Şerhi Koyabilir mi?

• Kural: Kiracı, tapu kütüğüne aile konutu şerhi koyduramaz. Aile konutu şerhi, sadece malik veya malik olmayan eş tarafından konulabilir.
• Ancak: Kiracı, kira sözleşmesini aile konutu olarak kiraladığı konut için, kira sözleşmesini tapuya şerh ettirebilir. Bu şerh, aile konutu şerhi değildir, ancak kiracılık hakkını güçlendirir ve yeni malikin, kira sözleşmesini feshetmesini veya kiracıyı tahliye etmesini zorlaştırır.
• TMK 194 Kapsamında Koruma: Kiracı, kira sözleşmesini imzalayan eş ise, diğer eşin rızası olmadan kira sözleşmesinin feshedilemeyeceği yönündeki TMK m. 194 hükmünden yararlanabilir.

Aile Konutu Şerhi İçin Evde Oturmak Şart mı?

• Kural: Aile konutu şerhi konulabilmesi için, eşlerin ve ailenin o konutta fiilen ve sürekli olarak oturması gerekir. Yani, konutun, ailenin yaşam merkezi olması gerekir.
• İstisna: Geçici olarak başka bir yerde oturmak (örneğin, yazlıkta kalmak, iş seyahati, tedavi vb.), aile konutu niteliğini kaybettirmez. Ancak, sürekli olarak başka bir konutta yaşanıyorsa, o konut, aile konutu sayılmaz ve aile konutu şerhi konulamaz.
• Yargıtay Kararı: Yargıtay kararlarında da ailenin sürekli olarak ve fiilen oturduğu konutun aile konutu sayılacağı belirtilmiştir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Aile konutu şerhi ne işe yarar?
   • Aile konutunu, malik olan eşin, diğer eşin rızası olmadan satmasını, kiralamasını, ipotek etmesini veya başka bir şekilde tasarruf etmesini engeller. Bu, malik olmayan eşi ve aileyi korur.
2. Aile konutu şerhi nasıl konulur?
   • Tapu müdürlüğüne başvuru ile veya mahkeme kararıyla konulabilir.
3. Aile konutu şerhi için hangi belgeler gerekli?
   • Başvuru dilekçesi, nüfus kayıt örneği (veya evlilik cüzdanı), ikametgah belgesi (veya muhtarlıktan alınacak belge), kimlik belgesi, vekaletname (varsa).
4. Aile konutu şerhi için ücret ödenir mi?
   • Hayır, aile konutu şerhi işlemi için herhangi bir harç veya ücret alınmaz.
5. Aile konutu şerhi ne zaman kalkar?
   • Boşanma, ölüm, evliliğin iptali, eşlerin anlaşması veya aile konutu niteliğinin kaybı durumlarında kalkar.
6. Aile konutu şerhi olan ev satılabilir mi?
   • Evet, ancak malik olmayan eşin açık rızası ile satılabilir.
7. Aile konutu şerhi olmayan evin satışı iptal edilebilir mi?
   • Evet, bazı durumlarda iptal edilebilir. Ancak, alıcının iyi niyetli olup olmadığı ve diğer şartların gerçekleşip gerçekleşmediği önemlidir.
8. Kiracı aile konutu şerhi koyabilir mi?
   • Hayır, kiracı, tapu kütüğüne aile konutu şerhi koyduramaz. Ancak, kira sözleşmesini tapuya şerh ettirebilir.
9. Boşandıktan sonra aile konutu şerhi konulabilir mi?
   • Hayır, boşanma kararı kesinleştikten sonra aile konutu şerhi konulamaz. Ancak, boşanma davası sırasında tedbir olarak konulabilir.
10. Aile konutu şerhi için avukat tutmak zorunlu mu?
    • Hayır, zorunlu değildir. Ancak, aile konutu şerhi ve ilgili davalar, karmaşık ve teknik konular olduğu için, bir avukattan hukuki destek almak, hak kaybına uğramamak için önemlidir.

Sonuç

Aile konutu şerhi, eşlerin ve ailenin barınma hakkını koruyan önemli bir hukuki araçtır. Bu rehber, aile konutu şerhi hakkında kapsamlı ve güncel bilgiler sunmaktadır. Ancak, her somut olay farklı olduğu için, bu tür bir durumla karşılaşan kişilerin, bir avukata danışarak hukuki destek alması, hak kaybına uğramamak için en doğru ve güvenli yoldur.

Hukuki danışmanlık almak istemeniz halinde veya herhangi bir sorunla karşılaşmanız durumunda LegaPro Hukuk Bürosu olarak size yardımcı olabiliriz. Uzman Avukat haklarınızı korumanıza destek olacaktır. 📞 0507 606 15 14

🚨 Whatsapp’tan bize ulaşabilirsiniz! 🚨

https://legapro.net/