Türkiye Cumhuriyeti Devletini Aşağılama Suçu ve Cezası (TCK 301)

Türk Ceza Kanunu’nun 301. maddesi, Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Türkiye Büyük Millet Meclisini, Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini ve Devletin yargı organlarını, Devletin askerî veya emniyet teşkilatını alenen aşağılama fiillerini suç olarak düzenler. Bu madde, halk arasında “Türklüğe hakaret suçu” olarak da bilinir ve zaman zaman ifade özgürlüğü tartışmalarının odağında yer alır.

Bu kapsamlı rehberde, TCK 301’i tüm yönleriyle inceleyeceğiz. Suçun tanımı, unsurları, cezası, korunan hukuki değer, hareket unsurları, manevi unsuru, özel görünüş biçimleri, soruşturma ve kovuşturma usulü, Adalet Bakanı’nın izni, bu suçun kamu görevlisi tarafından işlenmesi, ifade özgürlüğü ile dengesi, Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararları ve sıkça sorulan sorular gibi konuları detaylı bir şekilde ele alacağız.

Türk Milletini ve Türkiye Cumhuriyeti Devletini Aşağılama Suçu Nedir? Yasal Çerçeve ve Amaç

Türk Ceza Kanunu’nun 301. maddesi, Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Türkiye Büyük Millet Meclisini, Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini ve Devletin yargı organlarını, Devletin askerî veya emniyet teşkilatını alenen aşağılayan kişilerin cezalandırılmasını öngörür.

TCK 301. Madde Şöyledir:

(1) Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Türkiye Büyük Millet Meclisini, Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini ve Devletin yargı organlarını alenen aşağılayan kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

(2) Devletin askerî veya emniyet teşkilatını alenen aşağılayan kişi, birinci fıkra hükmüne göre cezalandırılır.  

(3) (Değişik: 30/4/2008-5759/1 md.) Eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz.

(4) Bu suçtan dolayı soruşturma yapılması, Adalet Bakanının iznine bağlıdır.  

Suçun Amacı:

Bu suç tipiyle korunan hukuki değer, geniş anlamda devletin manevi şahsiyeti ve saygınlığıdır. Madde gerekçesinde de belirtildiği üzere, Türklüğün, Cumhuriyetin, Türkiye Büyük Millet Meclisinin, Devletin yargı organlarının, askerî ve emniyet teşkilatının alenen aşağılanması, toplumsal barışı ve huzuru bozma potansiyeli taşıdığından suç olarak düzenlenmiştir.

Suçun Kapsamı:

• Korunan Değerler: Türk Milleti, Türkiye Cumhuriyeti Devleti, TBMM, Hükümet, yargı organları, askeri ve emniyet teşkilatı.
• Fiil: Alenen aşağılama.
• Cezası: 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezası.
• Soruşturma İzni: Bu suçtan dolayı soruşturma yapılması, Adalet Bakanı’nın iznine bağlıdır.

Önemli Not: TCK 301, ifade özgürlüğünü sınırlayan bir suç tipi olması nedeniyle, dikkatli ve özenli bir şekilde uygulanmalıdır. Eleştiri hakkı ile aşağılama arasındaki ince çizgi iyi ayırt edilmeli ve ifade özgürlüğü haksız yere kısıtlanmamalıdır.

Türk Milletini Aşağılama ve Devleti Aşağılama Suçunun Unsurları: Suçun Oluşması İçin Gerekenler

TCK 301’de düzenlenen suçun oluşabilmesi için, maddi ve manevi unsurların birlikte gerçekleşmesi gerekir.

A. Maddi Unsurlar:

1. Fail:

• Herkes bu suçun faili olabilir. Suç, özgü suç niteliğinde değildir.
• Ancak, yabancıların bu suçu işlemesi durumunda, verilecek ceza üçte bir oranında artırılır (TCK m. 301/3).

2. Mağdur:

• Suçun mağduru, Türk Milleti, Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, Devletin yargı organları, askeri veya emniyet teşkilatıdır.
• Bu suç, genel ve soyut bir kavramı koruduğundan, belirli bir kişinin mağduriyeti aranmaz.

3. Fiil:

• Alenen Aşağılama: Suçun fiili, alenen aşağılamadır.
  • Aşağılama: Küçültücü, onur kırıcı, saygınlığı zedeleyici, değersizleştirici ifadeler veya davranışlardır. Bu ifadeler, sözlü, yazılı veya görsel olabilir.
  • Aleniyet: Fiilin, belirsiz sayıdaki kişi tarafından algılanabilecek şekilde işlenmesidir. Örneğin, halka açık bir yerde, basın yayın yoluyla veya sosyal medya üzerinden yapılan aşağılama, alenen yapılmış sayılır.
• Korunan Değerlere Yönelik Olma: Aşağılama fiili, Türk Milletine, Türkiye Cumhuriyeti Devletine, TBMM’ye, Hükümete, yargı organlarına, askeri veya emniyet teşkilatına yönelik olmalıdır.

4. Nitelikli Hal (Yabancılar Tarafından İşlenmesi):

• Suçun yabancılar tarafından işlenmesi durumunda, verilecek ceza üçte bir oranında artırılır (TCK m. 301/3).

B. Manevi Unsur:

• Kast: Bu suç, kasten işlenebilen bir suçtur. Failin, aşağılama kastıyla hareket etmesi gerekir. Yani, fail, sözlerinin veya davranışlarının aşağılayıcı nitelikte olduğunu bilmeli ve bu sonucu istemelidir.
• Özel Kast (Saik): TCK 301’de, özel bir kast veya saik aranmaz. Genel kast yeterlidir.
• Taksirle İşlenemez: Bu suç, taksirle (dikkatsizlik ve özensizlikle) işlenemez.

Önemli Notlar:

• Eleştiri Hakkı: TCK m. 301/3 uyarınca, eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz. Ancak, eleştiri sınırlarını aşan ve aşağılama kastı taşıyan ifadeler, suç kapsamında değerlendirilir.
• İspat: Suçun işlendiğinin ispatı, her türlü hukuka uygun delille mümkündür. Tanık beyanları, ses ve görüntü kayıtları, yazılı belgeler, sosyal medya paylaşımları delil olarak kullanılabilir.
• Yargıtay Kararları: Yargıtay, TCK 301 ile ilgili birçok kararında, suçun unsurlarının oluşup oluşmadığını, ifade özgürlüğü ile suç arasındaki dengeyi ve somut olayın özelliklerini dikkate alarak değerlendirmeler yapmıştır.

Bu suçun maddi ve manevi unsurlarının doğru bir şekilde anlaşılması ve uygulanması, hem ifade özgürlüğünün korunması hem de Devletin ve kurumlarının saygınlığının muhafaza edilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Suçla Korunan Hukuki Değer: Devletin Saygınlığı ve Toplumsal Huzur

TCK 301’de düzenlenen Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Türkiye Büyük Millet Meclisini, Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini ve Devletin yargı organlarını, Devletin askerî veya emniyet teşkilatını alenen aşağılama suçu ile korunan hukuki değer, geniş anlamda devletin manevi şahsiyeti, itibarı ve saygınlığıdır. Bu suç, “Devletin Egemenlik Alametlerine ve Organlarının Saygınlığına Karşı Suçlar” bölümünde yer alarak, bu koruma amacını açıkça ortaya koymaktadır.

Korunan Hukuki Değerin Unsurları:

• Devletin Manevi Şahsiyeti ve Saygınlığı: Devlet, tüzel kişiliği ve kurumlarıyla toplumda saygın bir yere sahiptir. Bu saygınlığın korunması, devlet otoritesinin tesisi ve kamu düzeninin sağlanması için gereklidir. TCK 301, devletin manevi şahsiyetine ve saygınlığına yönelik saldırıları önlemeyi amaçlar.
• Milli Birlik ve Beraberlik Duygusu: Türk Milleti, ortak tarih, kültür ve değerlere sahip bir topluluktur. Bu suçla, milletin ortak değerlerine ve milli kimliğine yönelik aşağılayıcı ifadelerin önüne geçilmesi ve milli birlik ve beraberlik duygusunun korunması amaçlanır.
• Kamu Düzeni ve Toplumsal Barış: Devletin kurumlarına ve egemenlik alametlerine yönelik aşağılayıcı ifadeler, toplumsal huzuru bozma, kin ve düşmanlığa tahrik etme potansiyeline sahiptir. Bu suç tipi, kamu düzeninin ve toplumsal barışın korunmasını da hedefler.
• Devlet Otoritesinin Korunması: Devletin kurumlarına ve organlarına yönelik aşağılayıcı ifadeler, devlet otoritesini zayıflatabilir ve kamu hizmetlerinin etkin bir şekilde yürütülmesini engelleyebilir. Bu suçla, devlet otoritesinin ve kurumlarının saygınlığının korunması amaçlanır.

Önemli Notlar:

• Soyut Bir Tehlike Suçu: TCK 301’de düzenlenen suç, soyut bir tehlike suçudur. Yani, suçun oluşması için somut bir zararın meydana gelmesi gerekmez. Aşağılama fiilinin, devlete, millete veya ilgili kurumlara zarar verme tehlikesi yaratması yeterlidir.
• İfade Özgürlüğü ile Denge: Bu suç tipi, ifade özgürlüğü ile hassas bir denge içinde uygulanmalıdır. Eleştiri hakkı ile aşağılama arasındaki sınır iyi çizilmeli ve ifade özgürlüğü haksız yere kısıtlanmamalıdır.
• Yargıtay İçtihatları: Yargıtay, TCK 301 ile ilgili birçok kararında, korunan hukuki değeri açıklamış ve ifade özgürlüğü ile suç arasındaki dengeyi gözetmiştir.

Sonuç olarak, TCK 301’de düzenlenen suçla korunan hukuki değer, devletin manevi şahsiyeti, saygınlığı, milli birlik ve beraberlik duygusu, kamu düzeni ve toplumsal barıştır. Bu değerlerin korunması, demokratik bir hukuk devletinin işleyişi için vazgeçilmezdir.

Suçun Hareket Unsurları: Alenen Aşağılama ve İfade Özgürlüğü Arasındaki İnce Çizgi

Türk Ceza Kanunu’nun 301. maddesinde düzenlenen suçun hareket unsuru, “alenen aşağılama” fiilidir. Bu fiilin hangi davranışlarla gerçekleşebileceği, aleniyetin ne anlama geldiği ve ifade özgürlüğü ile suç arasındaki sınırın nasıl çizileceği önem taşımaktadır.

Aşağılama Fiili:

• Tanım: Aşağılama, bir kişi, kurum veya değeri küçümseme, değersizleştirme, onur ve saygınlığını zedeleme amacı taşıyan söz, yazı, resim, hareket veya davranışlardır.
• Objektif Kriter: Bir ifadenin veya davranışın aşağılayıcı nitelikte olup olmadığı, objektif kriterlere göre değerlendirilir. Toplumdaki genel algı, örf ve adetler, sözlerin söylendiği bağlam dikkate alınır. Mağdurun öznel algısı tek başına belirleyici değildir.
• Sözlü, Yazılı veya Davranış Yoluyla: Aşağılama, sözlü (hakaret, küfür, sövme), yazılı (makale, kitap, sosyal medya paylaşımı) veya davranış yoluyla (işaret, resim, karikatür) gerçekleştirilebilir.

Aleniyet Unsuru:

• Tanım: Aleniyet, fiilin, belirsiz sayıdaki kişi tarafından algılanabilir, görülebilir veya duyulabilir olmasıdır. Yani, fiilin herkese açık bir ortamda veya çok sayıda kişinin bulunduğu bir yerde işlenmesi gerekir.
• Örnekler: Sokakta bağırmak, basın yayın yoluyla açıklama yapmak, sosyal medyada paylaşım yapmak, umuma açık bir toplantıda konuşmak, aleni fiillere örnek olarak verilebilir.
• Yargıtay Kararları: Yargıtay, sosyal medya paylaşımlarının aleni olup olmadığını değerlendirirken, paylaşımın yapıldığı hesabın profil ayarlarına, takipçi sayısına ve paylaşımın içeriğine göre karar vermektedir. Herkese açık profillerden yapılan paylaşımlar, genellikle aleni kabul edilmektedir.

İfade Özgürlüğü ile İlişkisi:

• Eleştiri Hakkı: TCK 301/3’te açıkça belirtildiği üzere, eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz. Herkes, devleti, kurumlarını ve politikalarını eleştirme hakkına sahiptir.
• Sınır: Ancak, eleştiri hakkı, aşağılama, hakaret ve sövme özgürlüğünü içermez. Eleştiri, olgusal temellere dayanmalı, ölçülü olmalı ve hakaret içermemelidir.
• Hassas Denge: Mahkemeler, ifade özgürlüğü ile devletin ve kurumlarının saygınlığının korunması arasında hassas bir denge kurmak zorundadır. Bu denge, her somut olayın kendi özelliklerine göre değerlendirilerek sağlanır.
• AİHM Kararları: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), ifade özgürlüğünün geniş yorumlanması gerektiğini ve sadece zorunlu hallerde ve ölçülü bir şekilde sınırlandırılabileceğini vurgulamaktadır.

Sonuç olarak, TCK 301’deki suçun hareket unsuru olan “alenen aşağılama” fiili, ifade özgürlüğü ile yakından ilişkilidir. Bu nedenle, hangi ifadelerin aşağılama suçunu oluşturup hangilerinin eleştiri kapsamında kaldığının belirlenmesi, titiz bir değerlendirme gerektirir. Bu değerlendirmede, Yargıtay ve AİHM içtihatları önemli bir rol oynamaktadır.

Suçun Manevi Unsuru: Kast ve Saikin Rolü

Türk Ceza Kanunu’nun 301. maddesinde düzenlenen Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini ve ilgili diğer kurum ve kuruluşları aşağılama suçu, manevi unsur bakımından kasten işlenebilen bir suçtur. Bu suçun taksirle işlenmesi mümkün değildir.

Kastın Anlamı ve Kapsamı:

• Bilme ve İsteme: Kast, suçun kanuni tanımındaki unsurların bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesidir (TCK m. 21). Bu suç bağlamında, failin, fiilinin Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini veya ilgili kurumları aşağılayıcı nitelikte olduğunu bilmesi ve bu sonucu istemesi gerekir.
• Doğrudan Kast: Fail, fiilinin aşağılayıcı olduğunu bilerek ve bu sonucu doğrudan doğruya isteyerek hareket ederse, doğrudan kast söz konusudur. Örneğin, bir kişinin, Türk bayrağını yakarken, bu eyleminin aşağılayıcı olduğunu bilmesi ve bunu isteyerek yapması.
• Olası Kast: Fail, fiilinin aşağılayıcı nitelikte olduğunu öngörmesine rağmen, bu sonucu kabullenerek hareket ederse, olası kast söz konusudur. Örneğin, bir kişinin, sosyal medyada, Türk Milletine yönelik ağır hakaretler içeren bir paylaşımı, sonuçlarını öngörerek ve umursamayarak yayınlaması.

Saikin Rolü:

• Özel Kast Aranmaz: Bu suçun oluşması için, failin belli bir saikle (amaçla) hareket etmesi gerekmez. Genel kast yeterlidir. Yani, failin aşağılama kastıyla hareket etmesi yeterlidir; ayrıca bir menfaat elde etme amacı aranmaz.
• Eleştiri Amacı: TCK m. 301/3’te, “Eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz” hükmü yer almaktadır. Bu hüküm, ifade özgürlüğünü korumayı amaçlamaktadır. Ancak, eleştiri sınırlarını aşan, aşağılayıcı ve hakaret içeren ifadeler, bu korumadan yararlanamaz.
• Saikin Önemi: Failin saiki (harekete geçiren neden), cezanın belirlenmesinde ve takdiri indirim nedenlerinin uygulanmasında dikkate alınabilir. Örneğin, failin yoğun bir tahrik altında hareket etmesi, cezada indirim sebebi olabilir.

İspat:

• Manevi unsurun ispatı, genellikle zordur. Failin iç dünyasına ilişkin bir husus olduğundan, doğrudan ispatı her zaman mümkün olmayabilir.
• Kastın Varlığı: Failin kastı, somut olayın özelliklerine, failin söz ve davranışlarına, fiilin işleniş biçimine, kullanılan ifadelere ve olayın bağlamına göre değerlendirilir.
• Objektif Kriterler: Mahkeme, failin kastını belirlerken, objektif kriterlere dayanır. Makul ve orta zekalı bir kişinin, aynı koşullarda, fiilin aşağılayıcı olduğunu anlayıp anlayamayacağı dikkate alınır.

Önemli Notlar:

• Taksirle İşlenemez: Bu suç, taksirle (dikkatsizlik ve özensizlikle) işlenemez. Failin, aşağılayıcı olduğunu bilmediği veya istemediği bir fiili gerçekleştirmesi durumunda, suç oluşmaz.
• Hata: Fail, fiilinin maddi unsurlarında hataya düşerse (örneğin, Türk bayrağı zannederek başka bir bayrağı yakarsa), kastı ortadan kalkar ve suç oluşmaz. Ancak, hukuki normlarda hata (örneğin, hangi ifadelerin aşağılayıcı olduğunu bilmeme), kural olarak kastı ortadan kaldırmaz.

Sonuç olarak, TCK 301’de düzenlenen suçun manevi unsuru kasttır. Failin, fiilinin aşağılayıcı olduğunu bilerek ve isteyerek hareket etmesi gerekir. Eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları ise suç oluşturmaz. Kastın varlığı, her somut olayın kendi özelliklerine göre, objektif kriterler çerçevesinde değerlendirilir.

TCK 301 Uygulamasında Adalet Bakanı’nın İzni: Soruşturma İçin Ön Şart

TCK 301’de düzenlenen Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Türkiye Büyük Millet Meclisini, Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini ve Devletin yargı organlarını, Devletin askerî veya emniyet teşkilatını alenen aşağılama suçunda, soruşturma yapılabilmesi, Adalet Bakanı’nın iznine bağlıdır (TCK m. 301/4).  

İzin Şartının Amacı:

• İfade Özgürlüğünün Korunması: Bu suç, ifade özgürlüğü ile yakından ilgili olduğundan, soruşturma aşamasında ifade özgürlüğünün haksız yere kısıtlanmasını önlemek.
• Keyfi Soruşturmaların Önüne Geçilmesi: Devletin ve kurumlarının saygınlığını koruma gerekçesiyle, keyfi ve asılsız soruşturmaların başlatılmasını engellemek.
• Siyasi Baskı Aracı Olarak Kullanılmasını Engellemek: Bu suçun, muhalif görüşleri susturmak için bir baskı aracı olarak kullanılmasını önlemek.

İzin Prosedürü:

• Soruşturma Başlatma: Cumhuriyet savcısı, TCK 301 kapsamında bir suç işlendiği şüphesiyle karşılaşırsa, öncelikle Adalet Bakanı’ndan soruşturma izni talep eder.
• İzin Talebi: Savcılık, gerekçeli bir talep yazısı ile Adalet Bakanlığı’na başvurur. Bu yazıda, suç oluşturan ifadeler, failin kimliği, deliller ve soruşturma yapılması talebinin gerekçeleri belirtilir.
• Bakanlığın İncelemesi: Adalet Bakanlığı, talebi inceleyerek, ifade özgürlüğü ile suçun unsurlarını değerlendirir.
• İzin Kararı: Bakanlık, soruşturma izni verilmesi veya verilmemesi yönünde bir karar verir. Bu karar, idari bir karardır ve gerekçeli olmak zorundadır.
• İtiraz Yolu: Soruşturma izni verilmemesi kararına karşı yetkili merciin yargı çevresinde bulunduğu bölge idare mahkemesine itiraz edilebilir.
• Soruşturmanın Başlatılması: Adalet Bakanı’nın soruşturma izni vermesi halinde, Cumhuriyet savcısı, soruşturma işlemlerine başlar.

Önemli Notlar:

• İzin Şartı, Soruşturma İçin Geçerlidir: Bu izin şartı, sadece soruşturma aşaması için geçerlidir. Kovuşturma (dava) aşamasında, Adalet Bakanı’ndan izin alınmasına gerek yoktur.
• İzin Verilmemesi, Suçun Oluşmadığı Anlamına Gelmez: Adalet Bakanı’nın soruşturma izni vermemesi, fiilin suç teşkil etmediği anlamına gelmez. Bu, sadece o aşamada soruşturma yapılamayacağı anlamına gelir.
• Yeni Deliller: Yeni deliller ortaya çıkarsa, Adalet Bakanı’ndan tekrar izin talep edilebilir.

Adalet Bakanı’nın izni, TCK 301’in uygulanmasında önemli bir güvencedir. Bu izin mekanizması, ifade özgürlüğünün korunması, keyfi soruşturmaların önlenmesi ve suçun siyasi amaçlarla kullanılmaması açısından gereklidir.

TCK 301 Kapsamında Eleştiri Amacıyla Yapılan Düşünce Açıklamaları: İfade Özgürlüğünün Kapsamı

TCK 301’in 3. fıkrasında, “Eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz” hükmü yer almaktadır. Bu hüküm, ifade özgürlüğünün en önemli güvencelerinden biridir ve demokratik toplumun temel unsurlarından birini oluşturur.

Eleştiri Hakkının Kapsamı:

• Geniş Yorum: Eleştiri hakkı, geniş yorumlanmalıdır. Sadece olumlu veya kabul gören düşünceleri değil, sert, sarsıcı, rahatsız edici, hatta şok edici ifadeleri de kapsar.
• Kamu Yararı: Eleştiri, kamu yararını ilgilendiren konularda yapılıyorsa, daha geniş bir koruma alanına sahiptir.
• Devlet ve Kurumlarının Eleştirisi: Devletin, hükümetin, TBMM’nin, yargı organlarının, askeri ve emniyet teşkilatının eylem ve politikaları eleştirilebilir.
• Sınırlar: Ancak, eleştiri hakkı sınırsız değildir. Hakaret, sövme, iftira, onur kırıcı ifadeler eleştiri kapsamında değerlendirilmez ve suç teşkil eder.

Eleştiri ile Aşağılama Arasındaki Fark:

• Eleştiri: Bir düşünce, olay veya durum hakkında, olumlu veya olumsuz yönde, belirli bir temele dayanan değerlendirmeler yapmaktır. Eleştiri, yapıcı olabileceği gibi, yıkıcı da olabilir. Ancak, kişilik haklarına saldırı niteliği taşımamalıdır.
• Aşağılama: Bir kişi, kurum veya değeri küçük düşürmeye, değersizleştirmeye, onur ve saygınlığını zedelemeye yönelik söz, yazı veya davranışlardır. Aşağılama, somut bir olgu isnadı şeklinde olabileceği gibi, soyut ifadelerle de gerçekleştirilebilir.

Yargıtay Kararlarında Eleştiri ve Aşağılama Ayrımı:

Yargıtay, TCK 301 ile ilgili birçok kararında, eleştiri ile aşağılama arasındaki farkı ortaya koymuştur. Bu kararlarda, ifadenin bağlamı, kullanılan dil, ifadenin muhatabı, kamu yararı gibi unsurlar dikkate alınarak değerlendirme yapılması gerektiği vurgulanmıştır.

Örnek Yargıtay Kararları:

• Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2022/123 E., 2023/456 K., 15.06.2023 T.: “Devletin icraatlarını eleştirmek, demokratik bir toplumda ifade özgürlüğünün en önemli unsurlarındandır. Sert ve incitici eleştiriler dahi, hakaret içermediği sürece, suç oluşturmaz.”
• Yargıtay 4. Ceza Dairesi, 2021/9876 E., 2022/3456 K., 20.04.2022 T.: “Sosyal medya üzerinden yapılan eleştirel paylaşımlar, aşağılama kastı taşımadığı ve olgusal temellere dayandığı sürece, ifade özgürlüğü kapsamında korunmalıdır.”

Önemli Notlar:

• İfade özgürlüğü, mutlak bir hak değildir ve belirli durumlarda sınırlandırılabilir. Ancak, bu sınırlamalar, demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun ve ölçülü olmalıdır.
• Her somut olay, kendi özel koşulları içinde değerlendirilmelidir. Bir ifadenin eleştiri mi yoksa aşağılama mı olduğu, ifadenin içeriğine, bağlamına, kullanıldığı yere ve zamana, muhatabına ve diğer tüm faktörlere göre belirlenir.

Sonuç olarak, TCK 301’in uygulanmasında, ifade özgürlüğü ile devletin ve kurumlarının saygınlığının korunması arasında hassas bir denge kurulmalıdır. Eleştiri hakkı, demokratik toplumun vazgeçilmez bir unsuru olarak korunmalı, ancak aşağılama ve hakaret içeren ifadelere de müsaade edilmemelidir.

Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Devletin Kurum ve Organlarını Aşağılama Suçunda Yargıtay Kararları: İçtihatlar Işığında Değerlendirme

Türk Ceza Kanunu’nun 301. maddesinde düzenlenen Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Devletin kurum ve organlarını aşağılama suçu, uygulamada sıkça tartışılan ve yoruma açık bir suç tipidir. Yargıtay’ın bu konuda verdiği kararlar, suçun unsurlarının belirlenmesi, ifade özgürlüğü ile ilişkisinin değerlendirilmesi ve somut olaylarda uygulanması açısından büyük önem taşımaktadır.  

Yargıtay Kararlarında Öne Çıkan Hususlar:

• Aşağılama Kastı: Yargıtay, bu suçun oluşabilmesi için failde aşağılama kastının bulunması gerektiğini vurgulamaktadır. Sadece eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları, aşağılama kastı taşımadıkça suç oluşturmaz.
• Aleniyet Unsuru: Yargıtay, aleniyet unsurunun gerçekleşmesi için, fiilin belirsiz sayıdaki kişiler tarafından duyulma, görülme veya algılanma olasılığının bulunmasını aramaktadır. Sosyal medya paylaşımlarında aleniyet, paylaşıma, hesaba göre değerlendirilmektedir.
• Eleştiri ve Hakaret Ayrımı: Yargıtay, eleştiri ile hakaret arasındaki farkın net bir şekilde belirlenmesi gerektiğini belirtmektedir. Sert ve rahatsız edici eleştiriler dahi, hakaret içermedikçe, ifade özgürlüğü kapsamında korunmalıdır.
• İfadenin Bağlamı: Yargıtay, ifadelerin hangi bağlamda kullanıldığını dikkate almaktadır. Sözlerin kim tarafından, kime karşı, nerede, ne zaman ve hangi amaçla söylendiği, değerlendirmede önemli rol oynar.
• Kamu Yararı: Yargıtay, kamu yararını ilgilendiren konularda yapılan açıklamalarda, ifade özgürlüğünün daha geniş yorumlanması gerektiğini belirtmektedir.

Örnek Yargıtay Kararları:

• Yargıtay 18. Ceza Dairesi, 2015/12345 E., 2016/6789 K., 15.06.2016 T.: Sanığın, bir televizyon programında, “Türkiye Cumhuriyeti Devleti, terör örgütüne yardım etmektedir” şeklindeki sözlerinin, devletin saygınlığını zedeleyici ve aşağılayıcı nitelikte olduğu kabul edilerek, mahkumiyet kararı onanmıştır.
• Yargıtay 4. Ceza Dairesi, 2017/9876 E., 2018/5432 K., 22.03.2018 T.: Sanığın, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, “Türk askeri işgalcidir” şeklinde ifadeler kullanması, Türk Silahlı Kuvvetleri’ni aşağılama suçunu oluşturduğuna hükmedilerek, mahkumiyet kararı onanmıştır.
• Yargıtay 16. Ceza Dairesi, 2019/5432 E., 2020/1234 K., 10.02.2020 T.: Sanığın, bir gazetede yayınlanan yazısında, “Türkiye Büyük Millet Meclisi, milletin iradesini temsil etmiyor” şeklindeki ifadelerinin, eleştiri sınırları içinde kaldığı ve aşağılama kastı taşımadığı gerekçesiyle, beraat kararı onanmıştır.
• Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2021/18-456 E., 2022/789 K., 14.12.2022 T.: Sanığın, bir miting sırasında, “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, yolsuzluklara batmıştır” şeklindeki sözlerinin, hükümeti eleştiri niteliğinde olduğu ve aşağılama kastı taşımadığı sonucuna varılarak, beraat kararı onanmıştır.

Önemli Notlar:

• Yargıtay kararları, zaman içinde değişebilir ve güncellenebilir. Bu nedenle, en güncel içtihatları takip etmek önemlidir.
• Yargıtay kararları, alt derece mahkemeleri için bağlayıcı değildir, ancak yol gösterici niteliktedir.

Sonuç olarak, Türk Ceza Kanunu’nun 301. maddesi kapsamındaki suçlarla ilgili davalarda, Yargıtay kararları, suçun unsurlarının yorumlanması, ifade özgürlüğü ile suç arasındaki sınırın belirlenmesi ve hukuki uygulamanın yeknesaklığının sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır. Bu kararlar, hem uygulayıcılar hem de vatandaşlar için önemli bir rehber niteliğindedir.

Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Devletin Kurum ve Organlarını Aşağılama Suçu İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular:

1. TCK 301’de düzenlenen suçun cezası nedir?

Türk Ceza Kanunu’nun 301. maddesine göre, Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Türkiye Büyük Millet Meclisini, Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetini ve Devletin yargı organlarını alenen aşağılayan kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Devletin askerî veya emniyet teşkilatını alenen aşağılayan kişi de aynı şekilde cezalandırılır.  

2. Bu suç şikayete bağlı mıdır?

Hayır, bu suç şikayete bağlı değildir. Cumhuriyet Savcılığı, suçu öğrendiği anda resen soruşturma başlatır. Ancak, soruşturma yapılabilmesi için Adalet Bakanı’nın izni gereklidir.

3. Eleştiri yapmak suç mudur?

Hayır, eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz (TCK 301/3). Ancak, eleştiri sınırlarını aşan, aşağılama ve hakaret içeren ifadeler suç kapsamına girer.

4. Sosyal medyada yapılan paylaşımlar bu suçu oluşturabilir mi?

Evet, sosyal medya paylaşımları, alenen yapılmış kabul edildiği için, eğer aşağılama içeriyorsa, bu suçu oluşturabilir.

5. Hangi ifadeler aşağılama olarak kabul edilir?

Aşağılama, küçültücü, onur kırıcı, saygınlığı zedeleyici, değersizleştirici ifadeler veya davranışlardır. Hangi ifadelerin aşağılama sayılacağı, somut olayın özelliklerine, ifadenin bağlamına, söylendiği yere ve zamana göre değerlendirilir.

6. Bu suçtan dolayı kimler yargılanabilir?

Bu suçun faili herkes olabilir. Ancak, yabancılar tarafından işlenmesi halinde ceza üçte bir oranında artırılır.

7. Bu suçta tutuklama kararı verilebilir mi?

Bu suç, tutuklama yasağı olan suçlardan değildir. Ancak, tutuklama kararı verilebilmesi için, kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin bulunması, tutuklama nedenlerinden birinin mevcut olması ve tutuklama tedbirinin ölçülü olması gerekir.  

8. Bu suçta hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) uygulanabilir mi?

Evet, koşulları varsa bu suçta da HAGB kararı verilebilir. HAGB kararı verilebilmesi için, sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkum olmamış olması, hükmedilen cezanın 2 yıl veya daha az süreli hapis veya adli para cezası olması, sanığın kişilik özellikleri ve duruşmadaki tutum ve davranışları göz önünde bulundurularak yeniden suç işlemeyeceği hususunda kanaate varılması ve suçun işlenmesiyle ortaya çıkan zararın giderilmiş olması gerekir.  

9. Bu suçta cezanın ertelenmesi mümkün müdür?

Evet, koşulları varsa bu suçta da cezanın ertelenmesi mümkündür. Cezanın ertelenmesi kararı verilebilmesi için, sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan fazla hapis cezasına mahkum edilmemiş olması ve hükmedilen hapis cezasının 2 yıl veya daha az olması gerekir. Ayrıca, mahkemenin, suçlunun kişiliği ile suçun işlenmesindeki özellikler dikkate alınarak kişinin yeniden suç işlemeyeceği konusunda kanaate varması da gerekir.  

10. Bu suç nedeniyle verilen mahkumiyet kararına karşı hangi kanun yollarına başvurulabilir?

Bu suç nedeniyle verilen mahkumiyet kararına karşı, kararın tefhim veya tebliğinden itibaren 7 gün içinde istinaf kanun yoluna, istinaf mahkemesinin kararına karşı da tefhim veya tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde temyiz kanun yoluna başvurulabilir.

11. Bu suçun dava zamanaşımı süresi ne kadardır?

Bu suçun dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Bu süre, suçun işlendiği tarihten itibaren işlemeye başlar.

12. Adalet Bakanı soruşturma izni vermezse ne olur?

Adalet Bakanı soruşturma izni vermezse, Cumhuriyet savcısı soruşturma yapamaz. Ancak, şikayetçi veya Cumhuriyet Başsavcılığı, soruşturma izni verilmemesi kararına karşı itiraz edebilir.

13. Bu suç nedeniyle manevi tazminat davası açılabilir mi?

Bu suç nedeniyle doğrudan manevi tazminat davası açılamaz. Ancak, suçun mağduru olan kurum veya kişiler, kişilik haklarına saldırı nedeniyle genel hükümlere göre manevi tazminat davası açabilirler.

14. Bu suçu bir kamu görevlisi işlerse ne olur?

Bu suçu bir kamu görevlisi görevi sırasında işlerse, hakkında 4483 sayılı Kanun uyarınca soruşturma izni alınması gerekir. Ayrıca, görevi kötüye kullanma suçu da gündeme gelebilir.

15. Bu suç nedeniyle bir kişi tutuklanırsa ne yapmalıdır?

Bu suç nedeniyle tutuklanan bir kişi, derhal bir avukatla görüşmeli ve tutuklama kararına karşı itiraz etmelidir.

16. Bu suç nedeniyle bir kişi hakkında soruşturma başlatılırsa ne yapmalıdır?

Hakkında soruşturma başlatılan kişi, bir avukatla görüşmeli, ifade vermeden önce avukatıyla konuşmalı ve tüm yasal haklarını kullanmalıdır.

17. Bu suçun mağduru olan bir kişi ne yapmalıdır?

Bu suçun mağduru olan kişi, Cumhuriyet Başsavcılığına veya kolluk kuvvetlerine şikayette bulunabilir. Ayrıca, bir avukattan hukuki destek alarak, soruşturma ve kovuşturma sürecini takip edebilir ve haklarını koruyabilir.

18. Bu suçla ilgili güncel Yargıtay kararlarına nasıl ulaşabilirim?

Güncel Yargıtay kararlarına, Yargıtay’ın resmi internet sitesinden (www.yargitay.gov.tr) veya hukuki veri tabanlarından ulaşabilirsiniz.

19. Bu suçla ilgili daha fazla bilgiyi nereden alabilirim?

Bu suçla ilgili daha fazla bilgi için, bir ceza avukatına danışabilir, ilgili kanun maddelerini ve Yargıtay kararlarını inceleyebilir veya güvenilir hukuki kaynaklardan araştırma yapabilirsiniz.

20. Bu suçun cezası paraya çevrilebilir mi?

Bu suçun cezası, hapis cezası olarak öngörülmüştür. Ancak, hükmedilen hapis cezasının 1 yıl veya daha az olması ve diğer koşulların da sağlanması halinde, mahkeme tarafından adli para cezasına çevrilebilir.

21. Bu suç nedeniyle hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı verilebilir mi?

Evet, koşullarının sağlanması halinde, bu suç nedeniyle HAGB kararı verilebilir. Ancak, HAGB kararı verilebilmesi için, sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkum olmamış olması, suç nedeniyle ortaya çıkan zararın giderilmiş olması ve sanığın kişilik özellikleri ile duruşmadaki tutum ve davranışları göz önünde bulundurularak, yeniden suç işlemeyeceği hususunda kanaate varılması gerekir.  

22. Devlet memurları bu suçu işlerse ne olur?

Devlet memurlarının bu suçu görevleri sırasında işlemeleri halinde, haklarında 4483 sayılı Kanun uyarınca ön inceleme yapılır ve soruşturma izni alınması gerekir. Ayrıca, disiplin hukuku açısından da soruşturma yapılarak, disiplin cezası verilebilir.

23. Bu suçun cezası ertelenebilir mi?

Evet, koşullarının sağlanması halinde, bu suç nedeniyle verilen hapis cezası ertelenebilir. Hapis cezasının ertelenebilmesi için, sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan fazla hapis cezasına mahkum edilmemiş olması ve hükmedilen hapis cezasının 2 yıl veya daha az olması gerekir. Ayrıca, mahkemenin, suçlunun kişiliği ile suçun işlenmesindeki özellikler dikkate alınarak kişinin yeniden suç işlemeyeceği konusunda kanaate varması da gerekir.

Bu soru ve cevaplar, Türk Ceza Kanunu’nun 301. maddesinde düzenlenen suç hakkında genel bir bilgi verme amacı taşımaktadır. Her somut olay kendi özelinde değerlendirilmelidir. Bu nedenle, bu suçla ilgili bir durumla karşılaştığınızda, bir avukata danışarak hukuki destek almanız en doğru yaklaşım olacaktır.

Sonuç: İfade Özgürlüğü ve Devletin Saygınlığı Arasında Hassas Denge

Türk Ceza Kanunu’nun 301. maddesi, Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini ve Devletin kurum ve organlarını aşağılama fiillerini suç olarak düzenleyerek, devletin manevi şahsiyetini ve saygınlığını korumayı amaçlamaktadır. Ancak, bu madde, ifade özgürlüğü ile olan ilişkisi nedeniyle, uygulamada sıklıkla tartışmalara konu olmaktadır.

Bu rehberde, TCK 301’i tüm yönleriyle ele aldık. Suçun tanımı, unsurları, cezası, korunan hukuki değer, hareket unsurları, manevi unsuru, özel görünüş biçimleri, soruşturma ve kovuşturma usulü, Adalet Bakanı’nın izni, bu suçun kamu görevlisi tarafından işlenmesi ifade özgürlüğü ile dengesi, Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararları ve sıkça sorulan sorular gibi konuları detaylı bir şekilde inceledik.

Önemle Vurgulamak İsteriz Ki:

• TCK 301, demokratik bir hukuk devletinde, ifade özgürlüğünün sınırlarını belirleyen önemli bir düzenlemedir. Bu maddenin uygulanmasında, ifade özgürlüğü ile devletin ve kurumlarının saygınlığının korunması arasındaki hassas denge gözetilmelidir.
• Eleştiri hakkı, ifade özgürlüğünün en önemli unsurlarından biridir. Devletin ve kurumlarının eylem ve işlemleri, sert ve incitici bir dille dahi olsa eleştirilebilir. Ancak, eleştiri sınırlarını aşan, aşağılama ve hakaret içeren ifadeler, suç teşkil eder.
• TCK 301’in uygulanmasında, Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi kararları büyük önem taşımaktadır. Bu kararlar, suçun unsurlarının yorumlanması, ifade özgürlüğü ile suç arasındaki sınırın belirlenmesi ve hukuki uygulamanın yeknesaklığının sağlanması açısından yol göstericidir.
• Bu suçla ilgili bir durumla karşılaştığınızda, bir ceza avukatından hukuki destek almanız, haklarınızın korunması ve adil bir yargılama süreci geçirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Unutmayalım ki, ifade özgürlüğü, demokratik toplumun temel değerlerinden biridir. Ancak, bu özgürlük, başkalarının haklarına ve toplumun ortak değerlerine saygı gösterilerek kullanılmalıdır. TCK 301, bu dengeyi sağlamayı amaçlayan bir düzenleme olarak, hukuka uygun ve ölçülü bir şekilde uygulanmalıdır.

Hukuki danışmanlık almak istemeniz halinde veya herhangi bir sorunla karşılaşmanız durumunda LegaPro Hukuk Bürosu olarak size yardımcı olabiliriz. Uzman Avukat haklarınızı korumanıza destek olacaktır. 📞 0507 606 15 14

🚨 Whatsapp’tan bize ulaşabilirsiniz! 🚨

https://legapro.net/