Senedin İptali Davası Nedir?
Geçersiz Senetlere Karşı Hukuki Yol
Senetler, günlük hayatta ve ticari ilişkilerde sıkça kullanılan, borç ilişkisini belgeleyen ve ispatlayan yazılı belgelerdir. Ancak, bazı durumlarda senetlerin geçerliliği sorgulanabilir hale gelir. Hile, tehdit, hata, ehliyetsizlik, sahtecilik gibi nedenlerle düzenlenen veya gerçek bir borç ilişkisini yansıtmayan senetlere karşı başvurulabilecek hukuki yol ise senedin iptali davasıdır. Bu dava, senedin geçersizliğinin mahkeme kararıyla tespit edilmesini ve senetten kaynaklanan borç yükümlülüğünün ortadan kaldırılmasını amaçlar. Bu makalede, senedin iptali davasının ne olduğunu, hangi durumlarda açılabileceğini, dava açma şartlarını, yetkili ve görevli mahkemeyi, davanın sonuçlarını ve bu süreçte dikkat edilmesi gereken hususları detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Senet Nedir?
Senet, bir kişinin, başka kişiye veya emrine, belirli bir miktar parayı, belirli bir vadede veya görüldüğünde ödemeyi kayıtsız şartsız taahhüt ettiği yazılı bir belgedir. Senetler, adi senet ve kambiyo senedi olmak üzere ikiye ayrılır:
Adi Senet
Adi senet, kanunda özel bir şekle tabi tutulmamış, borçlu tarafından imzalanan ve bir borç ilişkisini içeren her türlü yazılı belgedir. Adi senet, taraflar arasındaki borç ilişkisini ispatlamak için kullanılır.
Kambiyo Senedi
Kambiyo senetleri, Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) özel olarak düzenlenmiş, sıkı şekil şartlarına tabi olan ve kıymetli evrak niteliği taşıyan senetlerdir. Poliçe, bono (emre muharrer senet) ve çek olmak üzere üç tür kambiyo senedi vardır. Kambiyo senetleri, adi senetlere göre daha güçlü hukuki korumaya sahiptir ve alacaklıya icra takibi aşamasında önemli avantajlar sağlar.
Senedin İptali Davası Nedir?
Senedin iptali davası, bir senedin (adi senet veya kambiyo senedi) hukuken geçersiz olduğunun tespiti ve iptali talebiyle açılan bir davadır. Bu dava ile, senedin hukuki sonuç doğurmasının önüne geçilmesi ve senetten kaynaklanan borç yükümlülüğünün ortadan kaldırılması amaçlanır.
Senedin İptali Davası Hangi Durumlarda Açılabilir?
Senedin iptali davası, senedin geçersizliğine yol açan çeşitli sebeplerin varlığı halinde açılabilir. Bu sebepler, genel olarak şu başlıklar altında toplanabilir:
1. İradeyi Sakatlayan Haller
- Hata (Yanılma): Senedi düzenleyen kişinin, senedin içeriği veya hukuki sonuçları konusunda yanılgıya düşmesi durumunda, senedin iptali talep edilebilir. Örneğin, borç miktarının yanlış yazıldığını fark eden borçlu, senedin iptali için dava açabilir.
- Hile (Aldatma): Bir kimsenin, karşı tarafı yanıltmak ve onun iradesini sakatlamak amacıyla bilerek ve isteyerek gerçek dışı beyanlarda bulunması veya gerçekleri gizlemesi durumunda, hileye maruz kalan taraf senedin iptalini isteyebilir. Örneğin, alacaklının, borçluya senedin boş olduğunu söyleyerek imzalatması ve sonradan senedi doldurması halinde, hile sebebiyle senedin iptali talep edilebilir.
- İkrah (Korkutma/Tehdit): Bir kimsenin, kendisinin veya yakınlarının maddi veya manevi varlığına yönelik ağır ve yakın bir tehlikenin etkisi altında, istemediği bir senedi imzalaması durumunda, senedin iptali talep edilebilir. Örneğin, bir kişinin tehdit edilerek veya zorla senet imzalatılması halinde, bu senet iptal davasına konu olabilir.
2. Ehliyetsizlik
Senedi düzenleyen kişinin, fiil ehliyetine sahip olmaması durumunda, senedin iptali talep edilebilir. Örneğin, ayırt etme gücüne sahip olmayan veya kısıtlı olan bir kişinin düzenlediği senet, yasal temsilcisinin izni veya onayı olmaksızın geçerli değildir.
3. Şekil Eksikliği
Kambiyo senetleri, kanunda öngörülen zorunlu şekil şartlarına tabidir. Bu şekil şartlarına uyulmadan düzenlenen kambiyo senetleri, kambiyo senedi vasfını taşımaz ve iptal edilebilir. Örneğin, bonoda vade, düzenlenme tarihi, lehtarın adı, keşidecinin imzası gibi unsurların bulunmaması, bononun geçersizliğine yol açar.
4. Sahtecilik
Senedin sahte olarak düzenlenmesi veya senet üzerindeki imzanın sahte olması durumunda, senedin iptali talep edilebilir. Sahtecilik, senedin tamamen veya kısmen gerçek dışı olarak düzenlenmesini ifade eder. İmzanın sahte olması durumunda ise, senedi imzaladığı iddia edilen kişi, imzanın kendisine ait olmadığını ileri sürerek senedin iptalini isteyebilir.
5. Muvazaa
Tarafların, üçüncü kişileri aldatmak amacıyla, gerçek iradelerini gizleyerek, gerçekte yapmak istemedikleri bir hukuki işlemi (örneğin, borç ilişkisini) yapmış gibi göstermeleri durumunda, muvazaalı işlem (senet) geçersizdir ve iptali talep edilebilir. Örneğin, borçlunun mallarını hacizden kurtarmak için alacaklı ile anlaşarak muvazaalı bir borç senedi düzenlemesi ve bu senede dayanarak borçlu hakkında icra takibi başlatması.
6. Senedin Kaybolması veya Çalınması (Zıya)
Senedin kaybolması, çalınması veya irade dışı elden çıkması durumunda, senedin iptali ve ödeme yasağı kararı verilmesi talep edilebilir. Bu durumda, mahkeme, senedin iptaline ve borçluya, senet bedelini mahkemenin belirleyeceği bir yere tevdi etmesine veya ödeme yapmaktan men edilmesine karar verebilir.
7. Bedelsizlik
Senedin, gerçek bir borç ilişkisine dayanmaması, yani bedelsiz olması durumunda da senedin iptali talep edilebilir. Örneğin, hatır senedi olarak düzenlenen veya kumar borcu için verilen bir senet, bedelsizlik iddiasıyla iptal davasına konu olabilir. Ancak, bedelsizlik iddiasının ispatı oldukça zordur ve uygulamada genellikle kabul görmemektedir.
Senedin İptali Davasında İspat Yükü
Senedin iptali davasında ispat yükü, senedin geçersiz olduğunu iddia eden tarafa aittir. Davacı, senedin geçersizliğine yol açan sebebi (hata, hile, ikrah, ehliyetsizlik, sahtecilik, muvazaa, şekil eksikliği, bedelsizlik vb.) ispatlamak zorundadır.
İspat, yazılı delil (senet, sözleşme, yazışmalar vb.), tanık beyanı, bilirkişi incelemesi, yemin gibi her türlü hukuki delille yapılabilir. Ancak, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) 200. maddesi uyarınca, bir hakkın doğumu, düşürülmesi, devri, değiştirilmesi, yenilenmesi, ertelenmesi, ikrarı ve itfası amacıyla yapılan hukuki işlemlerin, yapıldıkları zamanki miktar veya değerleri belli bir tutarı (2024 yılı için 23.452,08 TL) geçtiği takdirde senetle (yazılı delille) ispat olunması gerekir. Bu parasal sınır her yıl güncellenmektedir.
Dolayısıyla, senedin iptali davasında, iddiaların ispatı için yazılı delil sunulması büyük önem taşır. Tanık beyanı, ancak HMK 203’te belirtilen istisnai hallerde (delil başlangıcı, yakın hısımlık, senet alınmasının teamülden olmadığı işlemler, yangın, deniz kazası, deprem gibi olağanüstü durumlar, irade bozukluğu halleri, muvazaa, senedin kazai bir sebeple kaybolması) ve senede karşı senetle ispat kuralının istisnaları kapsamında dikkate alınabilir.
Senedin İptali Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme
Senedin iptali davasında görevli mahkeme, senedin türüne göre belirlenir:
- Adi Senedin İptali Davası: Adi senetlere ilişkin iptal davalarında görevli mahkeme, Asliye Hukuk Mahkemesidir.
- Kambiyo Senedinin İptali Davası: Kambiyo senetlerine (poliçe, bono, çek) ilişkin iptal davalarında görevli mahkeme, Asliye Ticaret Mahkemesidir.
Yetkili mahkeme ise, davalının (senedi elinde bulunduran kişinin) yerleşim yeri mahkemesidir. Kambiyo senetlerine ilişkin iptal davalarında, senedin düzenlendiği yer veya ödeme yeri mahkemesi de yetkilidir.
Senedin İptali Davasının Sonuçları
Senedin iptali davası sonucunda mahkeme, senedin iptaline veya davanın reddine karar verebilir.
Senedin İptaline Karar Verilmesi
Mahkeme, senedin geçersiz olduğuna kanaat getirirse, senedin iptaline karar verir. Bu karar kesinleştikten sonra, senet hukuken geçersiz hale gelir ve senetten kaynaklanan borç ilişkisi sona erer. Alacaklı, iptal edilen senede dayanarak borçludan herhangi bir talepte bulunamaz, icra takibi başlatamaz.
Davanın Reddine Karar Verilmesi
Mahkeme, senedin geçersiz olduğuna dair yeterli delil bulunmadığına kanaat getirirse, davanın reddine karar verir. Bu durumda, senet geçerliliğini korur ve alacaklı, senede dayanarak yasal yollara başvurabilir.
Senedin İptali Davasında Zamanaşımı
Senedin iptali davası, genel zamanaşımı süresi olan 10 yıllık süreye tabidir. Ancak, senedin iptalini gerektiren sebebe göre, özel zamanaşımı süreleri de uygulanabilir. Örneğin, hata, hile veya ikrah nedeniyle iptal davası açılacaksa, bu durumların öğrenildiği tarihten itibaren 1 yıllık hak düşürücü süre içinde dava açılmalıdır. Sahtelik iddiasına dayalı iptal davalarında ise, herhangi bir zamanaşımı veya hak düşürücü süre söz konusu değildir.
Senedin İptali Davası ile Birlikte Talep Edilebilecek Talepler
Senedin iptali davası ile birlikte, aşağıdaki talepler de ileri sürülebilir:
- Menfi Tespit Talebi: Davacı, senetten dolayı borçlu olmadığının tespitini talep edebilir.
- İhtiyati Tedbir Talebi: Davacı, dava sonuçlanıncaya kadar, senedin icraya konulmasının veya devrinin önlenmesi için ihtiyati tedbir kararı verilmesini isteyebilir.
- Maddi ve Manevi Tazminat Talebi: Davacı, senedin geçersiz bir şekilde düzenlenmesi nedeniyle maddi veya manevi zarara uğramışsa, bu zararların tazminini de talep edebilir.
Sonuç
Senedin iptali davası, geçersiz veya hukuka aykırı olarak düzenlenmiş senetlere karşı başvurulabilecek önemli bir hukuki yoldur. Bu dava sayesinde, kişiler, haksız yere borç altına girmekten kurtulabilir ve hukuki güvenliklerini sağlayabilirler. Ancak, senedin iptali davası, teknik bilgi ve deneyim gerektiren bir dava türüdür. Bu nedenle, dava açmadan önce ve dava sürecinde mutlaka bir avukattan hukuki yardım alınması, hak kayıplarının önlenmesi ve davanın lehe sonuçlanması açısından büyük önem taşımaktadır.
Hukuki danışmanlık almak istemeniz halinde veya herhangi bir sorunla karşılaşmanız durumunda LegaPro Hukuk Bürosu olarak size yardımcı olabiliriz. Uzman Avukat haklarınızı korumanıza destek olacaktır. 📞 0507 606 15 14
🚨 Whatsapp’tan bize ulaşabilirsiniz! 🚨
https://legapro.net/
