İş Yerinde Çalışma Süreleri ve Yasal Sınırlamalar

Türkiye’de iş yerinde çalışma süreleri, işçilerin sağlığını korumak, iş verimliliğini artırmak ve adil bir çalışma ortamı sağlamak amacıyla, 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili yönetmeliklerle düzenlenmiştir. Bu yasal düzenlemeler, günlük, haftalık ve yıllık çalışma süreleri, fazla çalışma, gece çalışması, ara dinlenmeleri, ulusal bayram ve genel tatil günleri, kısmi süreli çalışma ve denkleştirme gibi konuları kapsar.

Bu kapsamlı rehber, iş yerinde çalışma süreleri ve yasal sınırlamalar hakkında tüm merak edilenleri yanıtlamayı amaçlamaktadır. Rehberde, yasal düzenlemeler, işçi ve işveren hakları, istisnalar, uygulamadaki sorunlar, çözüm yolları, Yargıtay kararları ve sıkça sorulan sorular gibi tüm önemli konuları bulacaksınız.

Çalışma Süresi: Temel Kavramlar ve Yasal Dayanak

Çalışma Süresi Nedir?

Çalışma süresi, İş Kanunu’nun 63. maddesinde tanımlanmıştır:

“Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.” 

Bu tanımdan hareketle, çalışma süresi:

• İşçinin, işverenin emrinde ve işyerinde geçirdiği süredir.
• İşçinin, fiilen çalıştığı veya çalışmaya hazır olduğu süredir.
• Haftalık olarak en çok 45 saat olabilir.
• Bu süre, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile daha az belirlenebilir. Ancak, daha fazla belirlenemez.
• Haftalık 45 saatlik çalışma süresi, işyerinde haftanın çalışılan günlerine eşit olarak bölünebilir (örneğin, haftada 6 gün çalışılıyorsa, günlük 7,5 saat; haftada 5 gün çalışılıyorsa, günlük 9 saat). Ancak, tarafların anlaşmasıyla, haftalık çalışma süresi, farklı günlere farklı şekilde de dağıtılabilir (örneğin, bir gün 8 saat, diğer gün 7 saat).

Çalışma Süresinden Sayılan Haller:

İş Kanunu’nun 66. maddesi, fiilen çalışılmasa bile, çalışma süresinden sayılan bazı halleri düzenlemiştir:

• Madenlerde, Taş Ocaklarında ve Yeraltı İşlerinde Çalışan İşçiler: Bu işçilerin, kuyu, dehliz veya asıl çalışma yerlerine inip çıkmaları için geçen süreler, çalışma süresinden sayılır.
• İşçinin İşveren Tarafından Başka Yere Gönderilmesi: İşçinin, işveren tarafından işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi halinde, yolda geçen süreler, çalışma süresinden sayılır.
• İşçinin İşverenin Emrinde Hazır Beklemesi: İşçinin, işverenin emrinde ve iş görmeye hazır olduğu halde, iş çıkmadığı için beklediği süreler, çalışma süresinden sayılır.
• İşçinin Asıl İşini Yapmaksızın Geçen Süreler: İşçinin, işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren tarafından işyerinde veya başka bir yerde meşgul edilmesi nedeniyle, asıl işini yapmaksızın geçen süreler, çalışma süresinden sayılır.
• Emziren Kadın İşçilerin Süt İzni: Çocuk emziren kadın işçilerin, çocuklarına süt vermek için ayırdıkları süreler, çalışma süresinden sayılır.
• Araçlarda Geçen Süreler (Belirli Durumlarda): İşçilerin, işveren tarafından işyeri dışındaki bir işe araçla götürülüp getirilmeleri sırasında geçen süreler, bazı durumlarda çalışma süresinden sayılabilir. (Bu konuda Yargıtay kararları arasında farklılıklar vardır. Genellikle, işin niteliği gereği araçla gidip gelme zorunluysa ve işçi bu sürede işverenin denetimi altındaysa, bu süreler çalışma süresinden sayılır.)

Çalışma Süresinden Sayılmayan Haller:

• Ara Dinlenmeleri (Mola): İşçinin, yemek, çay, kahve gibi ihtiyaçları için veya dinlenmek için kullandığı ara dinlenmeleri, çalışma süresinden sayılmaz.
• İşe Gidiş Geliş Süreleri (Genel Kural): İşçinin, kendi imkanlarıyla işe gidip gelmesi sırasında geçen süreler, çalışma süresinden sayılmaz. Ancak, işveren tarafından sağlanan bir araçla işe gidiş gelişlerde, yukarıda belirtilen şartlar (işin niteliği gereği zorunluluk, işverenin denetimi) varsa, bu süreler çalışma süresinden sayılabilir.
• Yemek, Uyku, Yıkanma, Muayene, Bakım, Beden veya Meslek Eğitimi Süreleri: İşyerinde veya işyeri eklentilerinde geçirilen yemek, uyku, yıkanma, muayene, bakım, beden veya meslek eğitimi süreleri, doğrudan işin yürütümüyle ilgili değilse, çalışma süresinden sayılmaz.
• İşçinin Kendi İsteğiyle İşyerinde Geçirdiği Süreler: İşçinin, işverenin emri veya izni olmaksızın, kendi isteğiyle işyerinde geçirdiği süreler, çalışma süresinden sayılmaz.

Haftalık Çalışma Süresi ve Sınırları

İş Kanunu’na göre, genel haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir. Bu süre, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile daha az belirlenebilir. Ancak, daha fazla belirlenemez.

• 45 Saatin Dağılımı: Haftalık 45 saatlik çalışma süresi, işyerinde haftanın çalışılan günlerine eşit olarak bölünebilir (örneğin, 6 gün çalışılıyorsa günlük 7,5 saat; 5 gün çalışılıyorsa günlük 9 saat). Ancak, tarafların anlaşmasıyla, haftalık çalışma süresi, farklı günlere farklı şekilde de dağıtılabilir (örneğin, bir gün 8 saat, diğer gün 7 saat). Ancak, bu durumda da, günlük çalışma süresi 11 saati aşamaz.
• Denkleştirme: İş Kanunu, denkleştirme adı verilen bir uygulamaya izin verir. Denkleştirme, yoğunlaştırılmış iş haftası uygulamasının ardından, işçinin daha az çalıştığı veya hiç çalışmadığı haftalarla, ortalama haftalık çalışma süresinin 45 saati aşmamasını sağlayan bir sistemdir.
  • Denkleştirme Süresi: Denkleştirme süresi, en fazla 2 aydır. Ancak, toplu iş sözleşmesi ile bu süre 4 aya kadar uzatılabilir.
  • Denkleştirme Uygulaması: Denkleştirme uygulamasında, işçi, bazı haftalarda 45 saatten fazla çalışabilir (örneğin, 50 saat). Ancak, daha sonraki haftalarda daha az çalışarak (örneğin, 40 saat) veya hiç çalışmayarak (örneğin, izin kullanarak), ortalama haftalık çalışma süresini 45 saate denkleştirir.
  • Denkleştirme ve Fazla Çalışma: Denkleştirme uygulamasında, haftalık 45 saati aşan çalışmalar, fazla çalışma sayılmaz ve fazla çalışma ücreti ödenmez. Ancak, günlük 11 saati aşan çalışmalar, fazla çalışma sayılır ve fazla çalışma ücreti ödenir.
  • Yazılı Anlaşma Şartı Tarafların denkleştirme hususunda yazılı olarak anlaşmaları zorunludur.
• Telafi Çalışması: İş Kanunu, telafi çalışması adı verilen bir uygulamaya da izin verir. Telafi çalışması, zorunlu nedenlerle (örneğin, doğal afet, enerji kesintisi, makine arızası) veya işverenin talebi üzerine işin normal çalışma süresinden daha az yapıldığı durumlarda, eksik kalan çalışma süresinin, daha sonraki günlerde tamamlanmasıdır.
  • Telafi Çalışması Şartları:
    • Yazılı talep veya bildirim gerekir.
    • Telafi çalışması, 4 ay içinde yaptırılmalıdır.
    • Telafi çalışması, günlük en çok çalışma süresini (11 saat) aşmamak koşuluyla, günde 3 saatten fazla olamaz.
    • Telafi çalışması, tatil günlerinde yaptırılamaz.
  • Telafi Çalışması ve Fazla Çalışma: Telafi çalışması, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz. Bu nedenle, telafi çalışması için fazla çalışma ücreti ödenmez.

Günlük Çalışma Süresi Sınırları ve İstisnaları

İş Kanunu’na göre, günlük çalışma süresi, en fazla 11 saat olabilir. Bu süre, normal çalışma süresi ve fazla çalışma süresi dahil olmak üzere, toplam çalışma süresidir.

• 11 Saat Sınırı: İşveren, işçiden, bir gün içinde 11 saatten fazla çalışmasını isteyemez. İşçi, 11 saatten fazla çalışmaya zorlanamaz. 11 saati aşan çalışmalar, fazla çalışma olarak kabul edilir ve zamlı ücret ödenmesi gerekir.
• İstisnalar: Bazı özel durumlarda, günlük 11 saatlik çalışma süresi aşılabilir. Bu durumlar şunlardır:
  • Zorunlu Nedenler: Doğal afet, salgın hastalık, arıza, kaza gibi zorunlu ve acil durumlarda, işveren, işçiden 11 saatten fazla çalışmasını isteyebilir. Ancak, bu durumda da, işçiye fazla çalışma ücreti ödenmesi ve iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması gerekir.
  • Turizm, Özel Güvenlik ve Sağlık Hizmetleri: Bu sektörlerde, işin niteliği gereği, 24 saat kesintisiz hizmet verilmesi gerektiği için, posta (vardiya) usulü çalışma düzeni uygulanabilir. Bu durumda, bir işçinin postası, en fazla 12 saat sürebilir. Ancak, bu durumda da, işçiye yeterli dinlenme süresi verilmesi ve iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması gerekir.
• Gece Çalışması: İş Kanunu’na göre, gece saat 20:00’de başlar ve sabah 06:00’da sona erer. Gece çalışması, en fazla 7,5 saat olabilir. Bu süre, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde, işçinin yazılı onayı alınmak koşuluyla 11 saate kadar uzatılabilir. Ancak, 18 yaşını doldurmamış işçilerin ve gebe, yeni doğum yapmış veya emziren kadın işçilerin gece çalıştırılması yasaktır (bazı istisnalar hariç).

Fazla Mesai (Fazla Çalışma) ve Fazla Sürelerle Çalışma

Fazla Çalışma (Fazla Mesai)

• Tanım: İş Kanunu’na göre, haftalık 45 saati aşan çalışmalar, fazla çalışma (fazla mesai) olarak kabul edilir.
• Şartları:
  • İşçinin yazılı onayı (her yılbaşında) alınmalıdır.
  • Yıllık fazla çalışma süresi 270 saati aşamaz.
  • Fazla çalışma ücreti, normal saatlik ücretin %50 fazlasıyla ödenir.
  • Fazla çalışma süresi, günlük 11 saati aşamaz.
  • Gece çalışmasında, 7,5 saati aşan çalışmalar, fazla çalışma sayılır.
• İşçinin Onayı İşçiden fazla mesai yapması için her yılbaşında onay alınması gerekir.
• Fazla Çalışma Ücreti Yerine Serbest Zaman: İşçi, isterse, fazla çalışma ücreti yerine, her bir saat fazla çalışma için 1 saat 30 dakika serbest zaman kullanabilir. Bu serbest zaman, 6 ay içinde, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullandırılır.

Fazla Sürelerle Çalışma

• Tanım: Haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği durumlarda (örneğin, haftalık 40 saat), 45 saate kadar yapılan çalışmalar, fazla sürelerle çalışma olarak kabul edilir.
• Şartları:
  • İş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde, haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlenmiş olması gerekir.
  • İşçinin yazılı onayı (her yılbaşında) alınmalıdır.
• Ücret: Fazla sürelerle çalışmada, her bir saat için normal saatlik ücretin %25 fazlası ödenir.
• Serbest Zaman: İşçi, isterse, fazla sürelerle çalışma ücreti yerine, her bir saat fazla sürelerle çalışma için 1 saat 15 dakika serbest zaman kullanabilir.

Önemli Notlar:

• Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma, ayrı kavramlardır. Fazla çalışma, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışma ise, haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği durumlarda, 45 saate kadar yapılan çalışmalardır.  
• İşveren, işçiyi zorla fazla çalışmaya veya fazla sürelerle çalışmaya zorlayamaz. İşçinin yazılı onayı olmadan, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yaptırılamaz.
• İşveren, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretlerini, zamanında ve eksiksiz olarak ödemek zorundadır. Aksi takdirde, işçi, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir ve kıdem tazminatı ile fazla çalışma/fazla sürelerle çalışma ücretlerini talep edebilir.
• Yıllık Üst Sınır: İş Kanunu’na göre bir işçi bir yılda en fazla 270 saat fazla mesai yapabilir.

Gece Çalışması ve Yasal Sınırlamalar

Gece çalışması, İş Kanunu’nda özel olarak düzenlenmiştir.

• Tanım: İş Kanunu’na göre, gece, en geç saat 20:00’de başlayıp, en erken saat 06:00’ya kadar geçen ve en fazla 11 saat süren dönemdir.
• Gece Çalışma Süresi: İşçilerin gece çalışmaları 7,5 saati geçemez. Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde, işçinin yazılı onayı alınmak koşuluyla, 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.  
• Gece Çalışması ve Fazla Çalışma: Gece çalışmasında, 7,5 saati aşan çalışmalar, fazla çalışma sayılır ve fazla çalışma ücreti ödenir. Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde, 11 saate kadar olan gece çalışmaları, fazla çalışma sayılmaz. Bu sektörlerde, 11 saati aşan çalışmalar, fazla çalışma sayılır Ancak gece çalışmasında 7.5 saati aşan çalışmalar kanunen yasaklanmıştır. Bu yasağa aykırı hareket edilmesi idari para cezası yaptırımına bağlanmıştır.
• Gece Çalışması ve Kadın İşçiler: Kadın işçilerin gece postalarında çalıştırılmasına ilişkin özel düzenlemeler vardır. Kadın işçiler, her ne koşulda olursa olsun, gece postasında 7,5 saatten fazla çalıştırılamazlar. Ancak, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde ve kadın işçinin yazılı onayının alınması şartıyla, 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.
• Gece Çalışması ve Çocuk/Genç İşçiler: 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması kesinlikle yasaktır.
• Gece Çalışması ve Gebe/Emziren Kadınlar: Gebe veya emziren kadınların gece çalıştırılması, özel düzenlemelere tabidir. Bu konuda, “Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik” hükümleri uygulanır.

Ara Dinlenme Süreleri ve İş Kanunu Kapsamındaki Haklar

Ara dinlenmesi, işçinin dinlenmesi, yemek yemesi, çay-kahve içmesi ve diğer kişisel ihtiyaçlarını gidermesi için verilen zorunlu bir moladır. Ara dinlenmesi, çalışma süresinden sayılmaz ve ücretlendirilmez.

Ara Dinlenme Süreleri (İş Kanunu m. 68):

• 4 saat veya daha kısa süreli işlerde: 15 dakika.
• 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dahil) süreli işlerde: 30 dakika.
• 7,5 saatten fazla süreli işlerde: 1 saat.  

Önemli Notlar:

• Bu süreler, asgari (en az) sürelerdir. İşveren, isterse, bu süreleri daha uzun tutabilir. Ancak, bu süreleri kısaltamaz.
• Ara dinlenmesi, işin ortasında verilir. Ancak, iklim, mevsim, yöre veya işin niteliği gereği, ara dinlenmesi farklı zamanlarda da verilebilir.
• Ara dinlenmesi, kural olarak, kesintisiz olarak kullandırılır. Ancak, işin niteliği gereği, ara dinlenmesinin bölünerek kullandırılması da mümkündür.
• İşveren, işçiye ara dinlenmesini kullandırmak zorundadır. Ara dinlenmesini kullandırmayan veya eksik kullandıran işveren, idari para cezası ile cezalandırılır.
• İşçi, ara dinlenmesi sırasında işyerini terk edebilir. Ancak, işverenin işyeri dışına çıkılmaması yönünde bir talimatı varsa, bu talimata uymak zorundadır.
• 18 Yaş Altı Çocuklar: 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin ara dinlenme süreleri daha uzundur:
  • 2 saatten fazla, 4 saatten az süren işlerde 30 dakika.
  • 4 saatten 7,5 saate kadar süren işlerde 1 saat.
  • 7,5 saatten fazla süren işlerde 1,5 saat.

Ulusal Bayram ve Genel Tatillerde Çalışma Süreleri

Ulusal bayram ve genel tatil günleri, kanunla belirlenmiş resmi tatil günleridir. Bu günlerde, işçiler kural olarak çalıştırılamazlar. Ancak, bazı işyerlerinde, işin niteliği gereği, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde de çalışma yapılması gerekebilir.

Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri:

• 1 Ocak (Yılbaşı)
• 23 Nisan (Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı)
• 1 Mayıs (Emek ve Dayanışma Günü)
• 19 Mayıs (Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı)
• 15 Temmuz (Demokrasi ve Milli Birlik Günü)  
• 30 Ağustos (Zafer Bayramı)
• 29 Ekim (Cumhuriyet Bayramı)  
• Ramazan Bayramı (3,5 gün)
• Kurban Bayramı (4,5 gün)

Ulusal Bayram ve Genel Tatillerde Çalışma ve Ücret:

• Çalışmama ve Ücret: İşçiler, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmazlarsa, ücretlerinden herhangi bir kesinti yapılamaz. Yani, o gün çalışmış gibi ücretlerini tam olarak alırlar.
• Çalışma ve Ücret: İşçiler, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışırlarsa, normal çalışma ücretlerine ek olarak, bir günlük ücret daha alırlar. Yani, o gün çift yevmiye alırlar.
  • Örnek: Günlük brüt ücreti 500 TL olan bir işçi, ulusal bayramda çalışırsa, o gün için 500 TL (normal yevmiye) + 500 TL (UBGT ücreti) = 1000 TL ücret alır.
• Toplu İş Sözleşmesi veya İş Sözleşmesi: Toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmesinde, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışılması durumunda daha yüksek bir ücret ödeneceği kararlaştırılabilir.

Önemli Notlar:

• İşveren, işçiyi, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmaya zorlayamaz. İşçinin rızası olmadan, bu günlerde çalıştırılması yasaktır.
• Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılan çalışmalar, fazla çalışma (fazla mesai) sayılmaz. Bu nedenle, bu günlerde yapılan çalışmalar için zamlı ücret (%50 zamlı) ödenmez.
• Hafta tatili ile ulusal bayram ve genel tatil günleri çakışırsa işçiye her iki ücret de ödenmelidir.

İş Yerinde Çalışma Süresi Hesaplama Yöntemleri

İş yerinde çalışma süresinin hesaplanması, işçinin haklarının (ücret, fazla mesai, yıllık izin vb.) doğru bir şekilde belirlenmesi için önemlidir. Çalışma süresi, farklı yöntemlerle hesaplanabilir:

1. Fiili Çalışma Süresinin Hesaplanması

Bu yöntemde, işçinin işyerinde geçirdiği ve işverenin emrinde olduğu tüm süreler toplanır. Bu sürelere, ara dinlenmeleri (yemek, çay molası vb.) dahil edilmez.

• Örnek: Bir işçi, sabah 08:00’de işe başlar, 12:00-13:00 saatleri arasında öğle yemeği molası verir ve akşam 17:00’de işten çıkarsa, o günkü fiili çalışma süresi 8 saattir.

2. Çalışma Süresinden Sayılan Hallerin Hesaplanması

Bu yöntemde, fiilen çalışılmasa bile, kanunen çalışma süresinden sayılan haller (yukarıda “Çalışma Süresi” bölümünde belirtilen haller) de çalışma süresine dahil edilir.

• Örnek: Bir maden işçisi, yer altına inmek ve yer altından çıkmak için toplam 1 saat harcarsa, bu süre, çalışma süresinden sayılır.

3. Haftalık Çalışma Süresinin Hesaplanması

Haftalık çalışma süresi, işçinin bir hafta içinde çalıştığı toplam süredir. İş Kanunu’na göre, haftalık çalışma süresi en fazla 45 saattir.

• Örnek: Bir işçi, haftanın 6 günü, günde 7,5 saat çalışıyorsa, haftalık çalışma süresi 45 saattir.

4. Fazla Çalışma (Fazla Mesai) Süresinin Hesaplanması

Fazla çalışma süresi, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Fazla çalışma süresi, her bir saat için, normal saatlik ücretin %50 fazlasıyla ücretlendirilir.

• Örnek: Bir işçi, haftalık 50 saat çalışmışsa, 5 saat fazla mesai yapmış demektir. Bu 5 saatlik fazla mesai için, normal saatlik ücretinin %50 fazlası tutarında ek ücret alacaktır.

5. Fazla Sürelerle Çalışma Süresinin Hesaplanması

Fazla sürelerle çalışma, haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği durumlarda (örneğin, 40 saat), 45 saate kadar yapılan çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışma, her bir saat için, normal saatlik ücretin %25 fazlasıyla ücretlendirilir.

• Örnek: Haftalık çalışma süresi 40 saat olarak belirlenen bir işyerinde, bir işçi, haftalık 43 saat çalışmışsa, 3 saat fazla sürelerle çalışma yapmış demektir. Bu 3 saatlik fazla sürelerle çalışma için, normal saatlik ücretinin %25 fazlası tutarında ek ücret alacaktır.

6. Denkleştirme Uygulamasında Çalışma Süresinin Hesaplanması

Denkleştirme uygulamasında, haftalık 45 saati aşan çalışmalar, fazla çalışma sayılmaz. Bu çalışmalar, daha sonraki haftalarda daha az çalışılarak veya hiç çalışmayarak denkleştirilir. Ancak, günlük 11 saati aşan çalışmalar, denkleştirme uygulamasında da fazla çalışma sayılır.

7. Telafi Çalışmasında Çalışma Süresinin Hesaplanması

Telafi çalışması, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz. Bu nedenle, telafi çalışması için fazla çalışma ücreti ödenmez.

Önemli Not: Çalışma sürelerinin hesaplanması, karmaşık bir konu olabilir. Bu nedenle, bir avukattan veya muhasebeciden yardım almak faydalı olacaktır.

Kısmi Süreli Çalışma ve Yasal Sınırlamalar

Kısmi süreli çalışma (part-time çalışma), işçinin normal haftalık çalışma süresinin (45 saat), önemli ölçüde altında çalıştığı bir çalışma şeklidir.

• Tanım: İş Kanunu’na göre, işçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda, sözleşme kısmi süreli iş sözleşmesidir. Uygulamada, haftalık 30 saat ve altında çalışan işçiler, genellikle kısmi süreli çalışan olarak kabul edilir.  
• Yasal Sınırlamalar:
  • Kısmi süreli iş sözleşmesi, yazılı olarak yapılmalıdır.
  • Kısmi süreli çalışan işçiye, ayrımcılık yapılamaz. Yani, kısmi süreli çalışan işçi, aynı işi yapan tam süreli işçiye göre, daha düşük ücret, daha kötü çalışma koşulları veya daha az sosyal haklar ile çalıştırılamaz.
  • Kısmi süreli çalışan işçinin ücreti ve diğer hakları, çalıştığı süreyle orantılı olarak ödenir.
  • Kısmi süreli çalışan işçi, fazla çalışma yapabilir. Ancak, fazla çalışma süresi, haftalık 45 saati aşamaz.
  • Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçi, işyerinde açık pozisyon olması halinde, tam süreli çalışmaya geçiş yapmayı talep edebilir. İşveren, bu talebi öncelikle değerlendirmek zorundadır.

Çalışma Süresi İhlallerinde İşçi Hakları

İşveren, çalışma sürelerine ilişkin yasal düzenlemelere uymazsa (örneğin, işçiyi haftalık 45 saatten fazla çalıştırırsa, günlük 11 saatten fazla çalıştırırsa, gece 7,5 saatten fazla çalıştırırsa, ara dinlenmelerini vermezse, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırıp ek ücret ödemezse vb.), işçi, aşağıdaki haklara sahiptir:

• Fazla Çalışma/Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti Talep Etme: İşçi, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmışsa, bu çalışmaların karşılığı olan zamlı ücreti işverenden talep edebilir.
• Ara Dinlenmelerinin Ücretini Talep Etme: İşveren, ara dinlenmelerini vermezse veya eksik verirse, işçi, bu süreler için ücret talep edebilir.
• Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücretini Talep Etme: İşveren, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işçiyi çalıştırırsa ve ek ücret ödemezse, işçi, bu ücreti talep edebilir.
• İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshetme: İşçi, çalışma sürelerine ilişkin yasal düzenlemelerin sürekli ve ağır bir şekilde ihlal edilmesi durumunda, iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir. Bu durumda, işçi, kıdem tazminatına ve diğer haklarına (örneğin, ödenmeyen ücret, fazla mesai, yıllık izin ücreti vb.) hak kazanır.
• İş Mahkemesinde Dava Açma: İşçi, yukarıda belirtilen haklarını işverenden talep etmesine rağmen alamıyorsa, iş mahkemesinde dava açabilir.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na Şikayet: İşçi, çalışma sürelerine ilişkin ihlalleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na (ALO 170) veya ilgili bölge çalışma müdürlüğüne şikayet edebilir. Bakanlık, işyerinde denetim yaparak, ihlalleri tespit ederse, işverene idari para cezası uygulayabilir.

Zorunlu Arabuluculuk Başvuru Süreci

İşçi ve işveren arasındaki çalışma sürelerinden kaynaklanan uyuşmazlıklarda (örneğin, fazla mesai ücreti, yıllık izin ücreti, ulusal bayram ve genel tatil ücreti vb.), dava açmadan önce arabulucuya başvurmak zorunludur.

• Başvuru: İşçi veya işveren, adliyelerdeki arabuluculuk bürolarına veya arabuluculuk bürosu olmayan yerlerde sulh hukuk mahkemesi yazı işleri müdürlüğüne başvurarak, arabuluculuk sürecini başlatabilir.
• Arabulucu Atanması: Arabuluculuk bürosu, tarafsız ve bağımsız bir arabulucu atar. Taraflar, anlaşarak başka bir arabulucuyu da seçebilirler.
• Arabuluculuk Görüşmeleri: Arabulucu, tarafları bir araya getirerek veya ayrı ayrı görüşmeler yaparak, anlaşmaya varmalarını sağlamaya çalışır. Arabuluculuk görüşmeleri, gizlidir.
• Anlaşma: Taraflar, arabuluculuk görüşmeleri sonucunda anlaşmaya varırlarsa, bu anlaşma yazılı hale getirilir ve arabuluculuk anlaşma tutanağı düzenlenir. Bu tutanak, ilam niteliğinde belge sayılır ve icra edilebilir.
• Anlaşmama: Taraflar, arabuluculuk görüşmeleri sonucunda anlaşmaya varamazlarsa, arabulucu, bir son tutanak düzenler. Bu tutanak, dava açmak için gereklidir.
• Dava Açma: Arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanamazsa, işçi veya işveren, iş mahkemesinde dava açabilir.

İş Mahkemesine Başvuru Süreci

Arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanamazsa, işçi veya işveren, iş mahkemesinde dava açabilir.

• Görevli Mahkeme: İş Mahkemesi (İş mahkemesi bulunmayan yerlerde, Asliye Hukuk Mahkemesi, iş mahkemesi sıfatıyla davaya bakar).
• Yetkili Mahkeme: İşyerinin bulunduğu yer veya işin görüldüğü yer mahkemesi. Davalı birden fazla ise, davalılardan birinin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.
• Dava Dilekçesi: Dava, yazılı bir dilekçe ile açılır. Dilekçede:
  • Tarafların bilgileri (davacı işçi ve davalı işveren).
  • Dava konusu (örneğin, fazla mesai ücreti alacağı, yıllık izin ücreti alacağı vb.).
  • Açıklamalar (iş sözleşmesinin ne zaman ve nasıl başladığı, işçinin görevi, işyerindeki çalışma koşulları, çalışma süreleri, fazla mesai yapılıp yapılmadığı, ara dinlenmelerinin kullandırılıp kullandırılmadığı, ulusal bayram ve genel tatillerde çalışılıp çalışılmadığı, ücretin ne kadar olduğu ve ne kadarının ödendiği, ödenmeyen alacakların miktarı vb.).
  • Hukuki sebepler (İş Kanunu’nun ilgili maddeleri, Yargıtay kararları vb.).
  • Deliller (iş sözleşmesi, ücret bordroları, puantaj kayıtları, tanık beyanları, bilirkişi raporu vb.).
  • Sonuç ve istem (davanın kabulü, alacakların işverenden tahsili, yasal faiz, yargılama giderleri ve vekalet ücreti).
• Dava Süreci: Mahkeme, dava dilekçesini ve eklerini inceler, tarafları duruşmaya çağırır, delilleri toplar, tanıkları dinler, gerekirse keşif ve bilirkişi incelemesi yaptırır ve karar verir.
• Karar: Mahkeme, davayı kabul, kısmen kabul veya red edebilir.
  • Davanın Kabulü: Mahkeme, işçinin taleplerini haklı bulursa, alacakların işverenden tahsiline karar verir. Kararda, alacak miktarı, faiz ve yargılama giderleri de belirtilir.
  • Davanın Kısmen Kabulü: Mahkeme, işçinin taleplerinin bir kısmını haklı, bir kısmını haksız bulursa, davayı kısmen kabul, kısmen red eder. Bu durumda, alacakların bir kısmı işverenden tahsil edilirken, bir kısmı reddedilir.
  • Davanın Reddi: Mahkeme, işçinin taleplerini haksız bulursa, davayı reddeder. Bu durumda, işçi, herhangi bir alacak elde edemez.
• Kanun Yolları: Mahkeme kararına karşı, istinaf (bölge adliye mahkemesine) ve temyiz (Yargıtay’a) yollarına başvurulabilir.

LegaPro Hukuk Bürosu Olarak İş Hukuku Alanına Yönelik Hizmetlerimiz

LegaPro Hukuk Bürosu olarak, iş hukuku alanında uzman ve deneyimli avukat kadromuzla, hem işçilere hem de işverenlere kapsamlı hukuki hizmetler sunmaktayız. Başlıca hizmetlerimiz şunlardır:

• İşçi Hakları Danışmanlığı: İşçilere, hakları ve yükümlülükleri konusunda danışmanlık yapmak, sorularını yanıtlamak ve yol göstermek.
• İşveren Danışmanlığı: İşverenlere, iş hukuku mevzuatına uyum konusunda danışmanlık yapmak, işyeri uygulamalarını denetlemek, riskleri belirlemek ve çözüm önerileri sunmak.
• İş Sözleşmelerinin Hazırlanması ve İncelenmesi: İş sözleşmelerinin (belirli/belirsiz süreli, tam/kısmi süreli, deneme süreli, çağrı üzerine çalışma vb.) hazırlanması, incelenmesi ve güncellenmesi.
• Fesih İşlemleri: İş sözleşmesinin feshi (haklı nedenle fesih, geçerli nedenle fesih, bildirimli fesih, ikale vb.) konusunda danışmanlık yapmak, fesih bildirimlerinin hazırlanması, ihtarname çekilmesi, arabuluculuk sürecinde temsil, dava açılması ve dava takibi.
• İşe İade Davaları: İş sözleşmesi haksız veya geçersiz nedenle feshedilen işçiler adına işe iade davası açmak ve dava sürecini takip etmek.
• İşçilik Alacakları Davaları: İşçilerin, ödenmeyen veya eksik ödenen ücret, fazla mesai, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri, yıllık izin ücreti, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kötü niyet tazminatı, sendikal tazminat, ayrımcılık tazminatı gibi işçilik alacaklarının tahsili için dava açmak ve dava sürecini takip etmek.
• İş Kazası ve Meslek Hastalığı Davaları: İş kazası veya meslek hastalığı sonucu zarara uğrayan işçiler veya yakınları adına maddi ve manevi tazminat davası açmak ve dava sürecini takip etmek.
• Hizmet Tespit Davaları: İşçinin, sigortasız çalıştırıldığı veya sigorta primlerinin eksik yatırıldığı durumlarda, hizmet tespit davası açmak ve dava sürecini takip etmek.
• Mobbing ve Ayrımcılık Davaları: İşyerinde mobbinge (psikolojik tacize) veya ayrımcılığa maruz kalan işçiler adına tazminat davası açmak ve dava sürecini takip etmek.
• Toplu İş Hukuku Uyuşmazlıkları: Toplu iş sözleşmesi görüşmelerinde danışmanlık yapmak, toplu iş sözleşmesi hazırlamak, grev ve lokavt süreçlerinde danışmanlık yapmak ve toplu iş hukuku uyuşmazlıklarında dava açmak ve dava sürecini takip etmek.
• Arabuluculuk: İş hukuku uyuşmazlıklarında, dava şartı olan zorunlu arabuluculuk sürecinde, tarafları temsil etmek ve anlaşma sağlanmasına yardımcı olmak.
• İş Hukuku Eğitimleri: İşverenlere ve işçilere, iş hukuku konusunda eğitimler vermek.

İş Yerinde Çalışma Süreleri Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Çalışma süresinden sayılan haller nelerdir?
   • Madenlerde, taş ocaklarında vb. yer altında çalışan işçilerin, yeraltına inip çıkmaları için geçen süreler.
   • İşçinin, işveren tarafından işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi halinde yolda geçen süreler.
   • İşçinin, işverenin emrinde ve iş görmeye hazır olduğu halde, iş çıkmadığı için beklediği süreler.
   • İşçinin, asıl işini yapmaksızın geçen süreler (işveren tarafından başka bir yere gönderilme veya işyerinde meşgul edilme).
   • Emziren kadın işçilerin, süt izinleri.
   • İşveren tarafından sağlanan araçla işe gidiş gelişlerde geçen süreler (bazı durumlarda).
2. Çalışma süresinden sayılmayan haller nelerdir?
   • Ara dinlenmeleri (yemek, çay molası vb.).
   • İşçinin kendi imkanlarıyla işe gidiş geliş süresi (genel kural).
   • İşçinin kendi isteğiyle işyerinde geçirdiği süreler (işverenin emri veya izni olmaksızın).
3. Haftalık çalışma süresi en fazla kaç saat olabilir?
   • Genel kural: 45 saat.
   • Denkleştirme: En fazla 2 ay (toplu iş sözleşmesi ile 4 ay) içinde ortalama haftalık 45 saati aşmamak koşuluyla, bazı haftalarda 45 saatten fazla çalışılabilir.
4. Günlük çalışma süresi en fazla kaç saat olabilir?
   • Genel kural: 11 saat (normal çalışma süresi + fazla mesai dahil).
   • İstisnalar: Zorunlu nedenler (doğal afet, arıza vb.) veya turizm, özel güvenlik, sağlık hizmetleri (posta usulü çalışma).
5. Gece çalışma süresi en fazla kaç saat olabilir?
   • Genel kural: 7,5 saat.
   • İstisnalar: Turizm, özel güvenlik, sağlık hizmetleri (işçinin yazılı onayı ile 11 saate kadar).
   • Kadın işçiler: En fazla 7,5 saat (bazı istisnalar hariç).
   • Çocuk ve genç işçiler: Gece çalıştırılamaz.
6. Fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır?
   • Fazla çalışma (haftalık 45 saati aşan): Normal saatlik ücretin %50 fazlası.
   • Fazla sürelerle çalışma (haftalık çalışma süresi 45 saatin altında belirlenmişse, 45 saate kadar olan çalışma): Normal saatlik ücretin %25 fazlası.
7. Fazla mesai ücreti yerine serbest zaman kullanılabilir mi?
   • Evet. İşçi, isterse, fazla çalışma/fazla sürelerle çalışma ücreti yerine, serbest zaman kullanabilir.
     • Fazla çalışma: Her 1 saat için 1 saat 30 dakika serbest zaman.
     • Fazla sürelerle çalışma: Her 1 saat için 1 saat 15 dakika serbest zaman.
   • Serbest zaman, 6 ay içinde, çalışma süreleri içinde ve ücrette kesinti olmadan kullandırılmalıdır.
8. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışmanın ücreti nasıl hesaplanır?
   • Çalışılmazsa: Normal ücret ödenir (ücretten kesinti yapılamaz).
   • Çalışılırsa: Normal ücrete ek olarak, bir günlük ücret daha ödenir (yani, çift yevmiye).
9. Ara dinlenmesi ücretli midir? Hayır. Ara dinlenmesi (yemek, çay molası vb.) çalışma süresinden sayılmaz ve ücretlendirilmez.
10. İşveren, ara dinlenmesini kullandırmak zorunda mı? Evet. İşveren, işçiye ara dinlenmesini kullandırmak zorundadır. Kullandırmazsa veya eksik kullandırırsa, idari para cezası uygulanır ve işçi, bu süreler için ücret talep edebilir.
11. Kısmi süreli (part-time) çalışan işçinin hakları nelerdir? Kısmi süreli çalışan işçi, ayrımcılık yasağı gereği, aynı işi yapan tam süreli işçiye göre daha düşük ücret veya daha kötü çalışma koşulları ile çalıştırılamaz. Kısmi süreli çalışan işçinin ücreti ve diğer hakları, çalıştığı süreyle orantılı olarak ödenir. Kısmi süreli çalışan işçi de, fazla çalışma yapabilir ve fazla çalışma ücreti alabilir.
12. Denkleştirme nedir, nasıl uygulanır?
    • Denkleştirme, yoğunlaştırılmış iş haftası uygulamasının ardından, işçinin daha az çalıştığı veya hiç çalışmadığı haftalarla, ortalama haftalık çalışma süresinin 45 saati aşmamasını sağlayan bir sistemdir.
    • Denkleştirme süresi, en fazla 2 aydır (toplu iş sözleşmesi ile 4 aya kadar uzatılabilir).
    • Denkleştirme uygulamasında, haftalık 45 saati aşan çalışmalar, fazla çalışma sayılmaz ve fazla çalışma ücreti ödenmez. Ancak, günlük 11 saati aşan çalışmalar, fazla çalışma sayılır.
13. Telafi çalışması nedir, nasıl uygulanır?
    • Telafi çalışması, zorunlu nedenlerle veya işverenin talebi üzerine işin normal çalışma süresinden daha az yapıldığı durumlarda, eksik kalan çalışma süresinin, daha sonraki günlerde tamamlanmasıdır.
    • Telafi çalışması, 4 ay içinde yaptırılmalıdır.
    • Telafi çalışması, günlük en çok çalışma süresini (11 saat) aşmamak koşuluyla, günde 3 saatten fazla olamaz.
    • Telafi çalışması, tatil günlerinde yaptırılamaz.
    • Telafi çalışması, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz. Bu nedenle, telafi çalışması için fazla çalışma ücreti ödenmez.
14. Çalışma sürelerine uyulmazsa ne olur?
    • İşveren, çalışma sürelerine ilişkin yasal düzenlemelere uymazsa, idari para cezası ile cezalandırılır.
    • İşçi, çalışma sürelerine ilişkin hakları ihlal edilirse, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir, kıdem tazminatı ve diğer haklarını talep edebilir, fazla çalışma/fazla sürelerle çalışma ücretlerini talep edebilir, iş mahkemesinde dava açabilir ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikayette bulunabilir.

Sonuç

İş yerinde çalışma süreleri ve yasal sınırlamalar, hem işçilerin sağlığını ve güvenliğini korumak hem de adil bir çalışma ortamı sağlamak için önemli bir konudur. Bu rehber, çalışma süreleri ve yasal sınırlamalar hakkında kapsamlı ve güncel bilgiler sunmaktadır. Ancak, her somut olay farklı olduğu için, bu tür bir durumla karşılaşan işçi ve işverenlerin, bir iş hukuku avukatına danışarak hukuki destek alması, hak kaybına uğramamak için en doğru ve güvenli yoldur.

Hukuki danışmanlık almak istemeniz halinde veya herhangi bir sorunla karşılaşmanız durumunda LegaPro Hukuk Bürosu olarak size yardımcı olabiliriz. Uzman Avukat haklarınızı korumanıza destek olacaktır. 📞 0507 606 15 14

🚨 Whatsapp’tan bize ulaşabilirsiniz! 🚨

https://legapro.net/