İkrar Nedir? Hukukta İkrarın Yeri ve Sonuçları

İkrar, Arapça kökenli bir kelime olup, “kabul etme”, “onaylama”, “doğrulama” anlamlarına gelir. Hukuk terminolojisinde ise ikrar, bir tarafın, kendisi aleyhine olan bir vakıayı (olayı) kabul etmesidir. İkrar, hem hukuk yargılamasında (HMK) hem de ceza yargılamasında (CMK) önemli bir delil niteliği taşır ve yargılamanın seyrini önemli ölçüde etkileyebilir. Bu makalede, ikrarın ne olduğunu, türlerini, hukuki niteliğini, delil değerini ve ikrarın sonuçlarını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Ayrıca, Yargıtay kararlarından örneklerle ikrarın uygulamadaki yerini ve önemini vurgulayacağız.

Hukuk Yargılamasında (HMK) İkrar

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) 188. maddesinde ikrar düzenlenmiştir. Buna göre;

Madde 188- (1) Tarafların veya vekillerinin mahkeme önünde ikrar ettikleri vakıalar, çekişmeli olmaktan çıkar ve ispatı gerekmez.

(2) Maddi bir hatadan kaynaklanmadıkça ikrardan dönülemez.

(3) Sulh görüşmeleri sırasında yapılan ikrar tarafları bağlamaz.

(4) Çekişmesiz yargıda ikrarın delil olma niteliği hâkim tarafından değerlendirilir.

Hukuk Yargılamasında İkrarın Şartları

• Taraflardan Birinin İleri Sürdüğü Vakıa: İkrardan söz edebilmek için, öncelikle taraflardan birinin bir vakıa (olay) ileri sürmüş olması gerekir.
• Aleyhe Sonuç Doğurması: İleri sürülen vakıanın, bunu ileri süren tarafın aleyhine, karşı tarafın lehine sonuç doğurması gerekir.
• Karşı Tarafın Kabulü: Aleyhe olan vakıanın, karşı tarafça kabul edilmesi, yani ikrar edilmesi gerekir.

Önemli Not: Bir tarafın kendi lehine olan bir vakıayı kabul etmesi ikrar değildir. Yine, karşı tarafın ileri sürdüğü hukuki sebeplerin kabul edilmesi de ikrar sayılmaz. İkrar, sadece maddi vakıalara ilişkin olabilir.

İkrarın Çeşitleri

İkrar, içeriğine ve yapıldığı yere göre farklı türlere ayrılır:

İçeriğine Göre İkrar

• Basit (Adi) İkrar: Karşı tarafın ileri sürdüğü vakıanın, herhangi bir kayıt veya şart öne sürülmeksizin, tamamen kabul edilmesidir. Örneğin, davacının, davalıdan 10.000 TL alacaklı olduğunu iddia etmesi üzerine, davalının “Evet, 10.000 TL borcum var” demesi basit ikrardır.
• Vasıflı (Nitelikli) İkrar: Karşı tarafın ileri sürdüğü vakıanın kabulüyle birlikte, bu vakıanın hukuki vasfının (niteliğinin) farklı olduğunun ileri sürülmesidir. Örneğin, davacının, davalıdan 10.000 TL alacaklı olduğunu iddia etmesi üzerine, davalının “Evet, 10.000 TL aldım ama borç olarak değil, bağış olarak aldım” demesi vasıflı ikrardır. Bu durumda ispat yükü, vakıanın hukuki vasfının iddia ettiği gibi olduğunu ileri süren tarafa aittir.
• Bileşik (Mürekkep) İkrar: Karşı tarafın ileri sürdüğü vakıanın kabulüyle birlikte, bu vakıanın hüküm ve sonuçlarını ortadan kaldıran veya değiştiren yeni bir vakıanın ileri sürülmesidir. Örneğin, davacının, davalıdan 10.000 TL alacaklı olduğunu iddia etmesi üzerine, davalının “Evet, 10.000 TL borcum vardı ama ödedim” demesi bileşik ikrardır. Bileşik ikrar, bağlantılı bileşik ikrar ve bağlantısız bileşik ikrar olmak üzere ikiye ayrılır.
  • Bağlantılı Bileşik İkrar: İkrar edilen vakıa ile ona eklenen vakıa arasında doğal bir bağlantı varsa, bağlantılı bileşik ikrar söz konusudur. Yukarıdaki örnekte, borcun varlığı ile ödeme olgusu arasında doğal bir bağlantı vardır. Bağlantılı bileşik ikrarda, ikrar bölünemez, yani hakim, ikrarı bir bütün olarak değerlendirmek zorundadır. İspat yükü, ikrara vakıa ekleyen tarafa aittir. Yani, borcunu ödediğini iddia eden davalı, ödemeyi ispatlamak zorundadır.
  • Bağlantısız Bileşik İkrar: İkrar edilen vakıa ile ona eklenen vakıa arasında doğal bir bağlantı yoksa, bağlantısız bileşik ikrar söz konusudur. Örneğin, davacının, davalıdan 10.000 TL alacaklı olduğunu iddia etmesi üzerine, davalının “Evet, 10.000 TL borcum var ama benim de davacıdan 15.000 TL alacağım var” demesi bağlantısız bileşik ikrardır. Bağlantısız bileşik ikrarda, ikrar bölünebilir. Hakim, ikrar edilen vakıayı ispatlanmış kabul ederken, eklenen vakıanın ayrıca ispatlanmasını isteyebilir.

Yapıldığı Yere Göre İkrar

• Mahkeme Dışı İkrar: Mahkeme dışında yapılan ikrardır. Örneğin, taraflar arasında yapılan bir görüşmede veya yazışmada yapılan ikrar. Mahkeme dışı ikrar, takdiri delildir. Hakim, bu ikrarı serbestçe değerlendirir.
• Mahkeme İçi İkrar: Mahkeme huzurunda, yargılama sırasında yapılan ikrardır. Mahkeme içi ikrar, kesin delildir. HMK 188/1 uyarınca, mahkeme önünde ikrar edilen vakıalar, çekişmeli olmaktan çıkar ve ispatı gerekmez.

İkrarın Delil Değeri (Hukuk Yargılamasında)

• Mahkeme İçi İkrar: Kesin delildir. Hakim, mahkeme içi ikrarla bağlıdır ve ikrar edilen vakıayı ispatlanmış kabul etmek zorundadır.
• Mahkeme Dışı İkrar: Takdiri delildir. Hakim, mahkeme dışı ikrarı serbestçe değerlendirir ve diğer delillerle birlikte değerlendirerek bir sonuca varır.

İkrardan Dönülebilir Mi?

HMK 188/2 uyarınca, maddi bir hatadan kaynaklanmadıkça ikrardan dönülemez. Yani, ikrar eden taraf, ikrarının maddi bir hataya dayandığını (örneğin, yanlışlıkla başka bir vakıayı ikrar ettiğini) ispatlarsa, ikrarından dönebilir. Ancak, hukuki vasıflandırmadaki hatalar (örneğin, borç olarak aldığını sandığı parayı aslında bağış olarak aldığını sonradan öğrenmesi) ikrardan dönme sebebi değildir.

Ceza Yargılamasında (CMK) İkrar

Ceza yargılamasında ikrar, şüpheli veya sanığın, suç konusu fiili işlediğini kabul etmesidir. Ceza yargılamasında da ikrar, önemli bir delil olmakla birlikte, hukuk yargılamasından farklı olarak kesin delil niteliğinde değildir.

Ceza Yargılamasında İkrarın Delil Değeri

Ceza yargılamasının temel amacı, maddi gerçeğe ulaşmaktır. Bu nedenle, ceza yargılamasında hakim, sadece tarafların sunduğu delillerle bağlı olmayıp, gerçeği bulmak için resen (kendiliğinden) araştırma yapma yetkisine sahiptir. Bu ilkeye “vicdani delil sistemi” veya “delilleri serbestçe değerlendirme ilkesi” denir.

Bu ilke gereğince, ceza yargılamasında ikrar tek başına mahkumiyet hükmü kurmak için yeterli değildir. Hakim, ikrarı diğer delillerle birlikte değerlendirerek bir sonuca varır. İkrarın inandırıcı olup olmadığını, özgür iradeye dayanıp dayanmadığını, maddi gerçeğe uygun olup olmadığını araştırır.

Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, ikrarın delil değeri belirlenirken şu hususlar dikkate alınmalıdır:

• İkrarın Hangi Aşamada Yapıldığı: Soruşturma aşamasında (polis, savcılık) yapılan ikrar ile kovuşturma aşamasında (mahkeme huzurunda) yapılan ikrar arasında fark vardır. Mahkeme huzurunda yapılan ikrar, daha güçlü bir delil niteliği taşır.
• İkrarın Özgür İradeye Dayanıp Dayanmadığı: İkrarın, baskı, tehdit, işkence, aldatma gibi hukuka aykırı yöntemlerle elde edilmemiş olması gerekir.
• İkrarın Samimi ve İnandırıcı Olması: İkrarın, samimi ve inandırıcı olması, çelişkiler içermemesi ve hayatın olağan akışına uygun olması gerekir.
• İkrarın Diğer Delillerle Desteklenmesi: İkrarın, diğer delillerle (tanık beyanları, belgeler, kamera kayıtları vb.) desteklenmesi, delil değerini artırır.
• İkrarın Maddi Gerçekle Uyumlu Olması: İkrarın, maddi gerçeğe ve olayın oluş şekline uygun olması gerekir.

Önemli Not: CMK 148/4 uyarınca, müdafi hazır bulunmaksızın kollukça alınan ifade, hakim veya mahkeme huzurunda şüpheli veya sanık tarafından doğrulanmadıkça hükme esas alınamaz. Bu hüküm, uygulamada “avukatsız alınan kolluk ifadesindeki ikrar bağlayıcı değildir” şeklinde ifade edilmektedir.

Tevilli İkrar (Kaçamaklı İkrar)

Ceza yargılamasında tevilli ikrar, sanığın suçu kabul etmekle birlikte, suçun hukuki niteliğini değiştirecek veya cezasını azaltacak ya da ortadan kaldıracak bir neden ileri sürmesidir. Örneğin, sanığın, öldürme eylemini kabul etmekle birlikte, bunu meşru müdafaa altında gerçekleştirdiğini iddia etmesi, tevilli ikrardır.

Tevilli ikrarda, ikrar edilen kısım sabit kabul edilir, ancak ileri sürülen hukuki nedenin (meşru müdafaa, haksız tahrik vb.) ispatlanması gerekir. İspat yükü, bu nedeni ileri süren sanığa aittir.

Soyut İkrarın Delil Değeri

Soyut ikrar, somut olgularla ve diğer delillerle desteklenmeyen ikrardır. Ceza yargılamasında, soyut ikrar, tek başına mahkumiyet hükmü kurmak için yeterli değildir. Hakim, soyut ikrarı diğer delillerle birlikte değerlendirerek bir sonuca varır.

İkrarın Hukuka Aykırı Delil Olması

CMK’nın 148. maddesinde belirtilen yasak sorgu yöntemleri (kötü davranma, işkence, ilaç verme, yorma, aldatma, cebir veya tehditte bulunma, kanuna aykırı vaatte bulunma vb.) kullanılarak elde edilen ikrarlar, hukuka aykırı delil niteliğindedir ve hükme esas alınamaz.

İkrarın Bölünemezliği İlkesi

İkrarın bölünemezliği ilkesi, hukuk yargılamasında geçerli olan bir ilkedir. Bu ilkeye göre, bağlantılı bileşik ikrarda, ikrar bir bütün olarak değerlendirilir ve bölünemez. Yani, hakim, ikrarın bir kısmını kabul edip, diğer kısmını reddedemez.

Ancak, ceza yargılamasında ikrarın bölünemezliği ilkesi geçerli değildir. Hakim, ikrarın bir kısmına itibar edip, diğer kısmına itibar etmeyebilir.

Sonuç

İkrar, hem hukuk hem de ceza yargılamasında önemli bir delil olmakla birlikte, tek başına hüküm kurmak için yeterli değildir. İkrarın, diğer delillerle desteklenmesi, özgür iradeye dayanması, samimi ve inandırıcı olması gerekir. Hakim, ikrarı diğer tüm delillerle birlikte, serbestçe değerlendirerek bir sonuca ulaşır. İkrarın hukuka aykırı yöntemlerle elde edilmiş olması durumunda ise, bu ikrar hükme esas alınamaz.

Önemli Not: Bu makalede yer alan bilgiler, genel bilgilendirme amaçlıdır ve hukuki tavsiye niteliği taşımamaktadır. Her somut olay kendi özel koşulları çerçevesinde değerlendirilmelidir. Bu nedenle, hukuki bir sorunla karşılaştığınızda, bir avukata danışarak profesyonel hukuki destek almanız önemlidir.

Hukuki danışmanlık almak istemeniz halinde veya herhangi bir sorunla karşılaşmanız durumunda LegaPro Hukuk Bürosu olarak size yardımcı olabiliriz. Uzman Avukat haklarınızı korumanıza destek olacaktır. 📞 0507 606 15 14

🚨 Whatsapp’tan bize ulaşabilirsiniz! 🚨

https://legapro.net/